ROSAKU
I SHËMTUAR
DHE MJELMA
E ARGJENTË
I SHËMTUAR
DHE MJELMA
E ARGJENTË
Bilal
Xhaferi është një pjesë e fatit tonë të trishtuar. Gjithçka rreth tij është
tragjike dhe e mistershme. Shkrimtar autodidakt, me një talent të fuqishëm ai u
shfaq si një meteor në qiellin e letërsisë shqipe. Ai e kaloi jetën e shkurtër
në Shqipëri, në periferi të qyteteve i dënuar t’u asfaltonte atyre rrugët,
nëpër baranga, nëpër internime, si një qytetar i dorës së fundit dhe i përbuzur
nga diktatura Për shkrimtarët zyrtarë, për sigurimin e shtetit, për
funksionarët e pashipirt partiakë,që drejtonin me verbëri të pashoqe luftën e
klasave, ai ishte “rosaku i shëmtuar” i përrallës së Andersenit.
Dua
të kujtoj me krenari se Bilali ishte bir i Ninatit të rrethit të Sarandës. Me
baba të pushkatuar, jetim i lënë në mëshirën e fatit që në moshën kur duhej të
ishte në bangat e shkollës. Ç’yll ka trokitur në zemrën dhe shpirtin e tij të
stërmunduar dhe i derdhi dhuntinë sublime të të shkruarit? Ai qe Martin Ideni i
Shqipërisë, çuditërisht me të njëjtin fat, me
njëjtën këmbëngulje dhe të njëjtin fund. Atmosfera e rëndë dhe mbytëse
që u krijua me valët e reja të luftës së klasave që shpërthenin me cikle, ia
bëri të padurueshme jetën brenda telave me gjëmba të “atdheut socialist”. Cmira
për talentin bëri punën e vet tek shumë që e patën në dorë jetën e tij. Dhe
ishte koha kur Bilali ishte mbushur me prurjet e mëdha dhe fillonte shkarkimin
e vlerave të tij brilante. Ishte botuar vëllimi sinjifikativ me tregime “Njerëz
të rinj-tokë e lashtë”, po dilte nga shtypi një libër me poezi dhe si në ethe
po shkruante në një dhomë hoteli në Tiranës romanin lirik për Skënderbeun
“Krasta Kraus”. Dhe ja, ajo erë e marrë e luftës së klasave, ai diskutim në
Lidhjen e Shkrimtarëve, ku argumentoi pavlerësinë e një vepre, e cila trumpetohej
si hymn i klasës punëtore, heqja e të drejtës së botimit, bllokimi i librave,
bënë që ai t’u shkëputej shokëve, truallit ku lindi për të shpëtuar kokën nga
të papriturat që përgatisnin organet e zellshme të diktaturës.
Duke
parë pas kaq vjetësh krijimtarinë që na la, të habit pa masë se dhuna e
ushtruar sistematikisht mbi jetën dhe ekzistencën e tij, nuk la asnjë gjurmë të
mllefeve dhe hakmarrjeve në krijimtarinë e tij, nuk ia tjetërsoi vetveten. Ai
ishte antidiktatura. Tregimet dhe vjershat e tij shquhen për një humanizëm të
pashoq në letërsinë shqipe. Ai i sillte kësaj letërsie atë dimension që i
mungonte. Libri i tij i vetëm që pa dritën e botimit ishte një copë atdheu i
dhembshur, i rrëfyer nga një shpirt i butë e filozof, nga urtësia e durimi i
atij që priste t’ja kthente me të njëjtën dashuri shoqëria e asaj kohe.
Ligjërimi i shtruar i
tregimeve e poezive të tij të kujton ata përrenjtë e qetë që i mbushin natë e
ditë rezervuarët. Dhe këta përrenj, që u këputën në mes nuk arritën të na linin
një rezervuar të tillë për të vaditur shpirtrat djerrë që na la diktatura.
Tregimet e papërsëritshme të Bilal Xhaferit, që në shumë drejtime nuk janë
kapërcyer edhe sot, të ngjallin ndjenjën e një universi që nuk arriti të
mbushte ende hapësirën. Në këtë hapësirë ai nuk është rosaku i shëmtuar, po
mjelma e argjentë që i bashkohet tufës së madhe të mjelmave të letërsisë
shqipe, edhe pse për dhjetëvjeçarë e detyruan të bariste në moçale.
Sarandë, 1992
ANTIKA MBJELL 27 QIPARIZA PËR TË
VDEKURIT E SAJ
27
qipariza mbolli këto ditë Antika, në oborrin e ish shtëpisë së saj në Ninat.
Ajo është motra e shkrimtarit tonë më tragjik, Bilal Xhaferrit, i cili vdiq i
syrgjynosur në Amerikën e Largët. E ndërsa i mbillte thoshte: “Ky qipariz i
madh është për gjysh Ferrikun që e bënë kulak dhe e lanë të vdiste i vetmuar
nga uria. Atë s’e qasën në varrezat e fshatit, po e varrosën në ca ckërka e
tani s’i dihet varri. Ky tjetri për babanë, Xhaferin, që nuk arriti të më
përkëdhelte kur leva se e morën komunistët dhe e pushkatuan afër Delvinës si
nacionalist, edhe pse ai nuk kishte shkrehur asnjë pushkë. As tij s’i dihet
varri. Ky tjetri për vëllanë fatzi që s’u çmalla dot kurrë me të dhe që varrin
e ka nga ana tjetër e dheut. Dashtë zoti dhe e sjellin një ditë. Ky këtu për
nënën, ky për...” Dhe qiparizat i lëkund një erë malli e dhimbjeje që fryn nga
thellësia e shpirtit të paqetë të Antikës. Eshtë po ai mall e po ajo dhimbje që
përshkon vjershën e ndjerë të Bilalit, të shkruar dhjetra vjet më parë e të
titulluar “Motrës sime Antikës”:
“Erdhi përsëri vjeshta
me shira
me fletra
të iku motër jeta
me rënkime dhe brenga
o sikur të mundja,
guackat e maleve t’i çaja
dhe horizontet t’i shtyja
e tek ty të vija
o sikur të mundja
përmes botës së kredhur në
errësirë
të digjesha si një shteg
drite
të rridhja si një qiri i
shkrirë
të ndriçoja rrugën tënde motra ime
po erdhi përsëri vjeshta
me shira
me fletra.”
Ishte
koha kur lufta e klasave i ndante njerzit për së gjalli. Po shuheshin familje.
Të tjera mernin plaçkat dhe, për t’u shpëtuar goditjeve, migronin brenda vendit,
në qytete ku mendonin se nuk do të arrinte dora e armiqësisë klasore që kishte
pllakosur vendin. Nga zona e Çamërisë janë me qindra familjet që zunë Elbasanin,
Durrësin, Sukthin, e deri edhe Shkodrën. Iluzion i kotë! Ishte e pamundur t’i
shpëtoje asaj kuçedre.
“Unë
isha femijë ende, kur erdhi në shtëpinë tonë halla dhe kërkoi të merrte
Bilalin. Burri i hallës i tha Ferrikut, gjyshit: - Ma jepni mua jetimin se këta
(e kish fjalën për pushtetin e atëhershëm) nuk do ta kursejnë as këtë, e pastaj
fara juaj do shuhet fare.
Nuk
e di po atëherë besoja se ata që vdisnin do vinin prapë në jetë dhe mendoja se
babai do kthehej një ditë, se mamja, edhe ajo e vdekur, do kthehej. Kur dëgjova
se do të ikte dhe Bilali qava dhe i tregova për ç’mendoja. Ai më shtrëngoi dhe
më tha i ngashëryer: - Babanë do të ta ngjall, të betohem për këtë, por mamanë,
ah, nuk ta sjell dot.”
Motërzeza
nuk e pa më vëllanë. Ai iku lart e poshtë Shqipërisë me mbiemrin e ndryshuar,
punoi nëpër kantiere për shtrime rrugësh, nëpër lugina të humbura të veriut, në
trasetë e hekurudhave, pranë ziftit dhe çakullit të ashpër, dhe duke u pjekur, ju
ngjall gjenia e fisit të tij të madh, sepse pak e dinin që ai ishte stërnip i
Hasan Tahsinit të famshëm. Shqipëria, me pyjet e veta, me qytetet, me dhimbjet
e hatashme, me atë izolim të kobshëm nga bota, me historinë e largët që e
këndoi në libra, u bë dhimbja e tij për së gjalli. Ai botoi ato pak tregimet
dhe vjershat e tij të magjishme nga
endjet e pafundme në këtë tokë të lashtë dhe hodhi në letër karakteret që njohu.
Dua të përsëris edhe njëherë atë se Bilali ishte për regjimin si rosaku i
shëmtuar i Andersenit, po që në të vërtetë ai ishte një mjelmë e argjentë.
Vetëm kur lexoi librin e tij mori vesh Antika se Bilali rronte, se babai rronte
tek ai, i shkrirë në tregimet e tij.
“Pas
20 vjetësh në 1968 e pashë përsëri, po për të mos e parë më kurrë” - tregon
Antika.
Ajo
isha martuar në Markat, ngjitur me Ninatin e saj të lindjes.
“Kisha
tre fëmijë. E njoha që larg dhe rashë e zalisur në sofat. Më ka ndjerë i madhi
zot, thashë e më solli vëllanë. Nuk e tregoj dot si u çmallëm. Më tha:
-
He, ta ngjalla babanë?
-
Ma ngjalle, xhan i motrës, - i thashë.
Harrova
fëmijtë, burrin, shtëpinë, të gjitha. U bëra prapë fëmijë dhe i shtrëngoja
duart fort. E përkëdhelja e s’i shqitesha sa nuk më shkoi në mendje se ai kish
nevojë edhe të hante. U kujtua vet:
-Dua të ha
njëherë, të ha nga dora jote, më bëj një qahi - më tha.
Atëherë
mendova se isha marrosur dhe fillova me darndi t’i gatuaj. Bëja ç’bëja dhe
kthehesha tek ai. Të nesërmen u zgjua herët dhe e gjeta duke shkruar diçka në
një fletë të trashë vizatimi.
-Kujt
ja bën atë letër, - i thashë.
-Njërit,
- ma ktheu.
-Po
merr një fletë të hollë, kjo është e trashë e nuk e nxë zarfi.
-Edhe
ai që do ta marrë, kokën të trashë e ka – m’u përgjigj, pa kuptuar, e zeza, se
ç’bluante mendja e tij, atë mëngjez në fshatin pranë kufirit me Greqinë. Nuk e merrja
dot me mend se sa pisk e kish atëherë me qeverinë, se ja nxinin më shumë jetën
tani që ishte bërë i njohur. Nuk e kish më gjallërinë e natës që shkoi. Nuk më
fliste. Ishte i mpirë. Mendoja se mos më ishte zemëruar. Edhe kur iku, më dha
dorën, më puthi po s'më tha asnjë fjalë. Vetëm pas dyqind metrash filloi të ma
bënte me dorë. Me dorë, me dorë, me dorë derisa kaptoi dhe atëherë e kuptova
gjëmën. Ai shkonte drejt kufirit, kaptonte gardhin e flamosur.”
Ajo
dorë e ngritur lart përshëndeste me dhimbje tërë Shqipërinë që e deshte. Të tjerat
dihen. Po Antika, tani që i ka rritur femijët e vet rron me merakun e fisit të
saj të shuar. Kërkon t’i mbledhë të vdekurit në avllinë e shtëpisë që nuk është
më, sepse diktatura i dënoi me vdekje edhe muret e saj, edhe çatinë. Tani u ka
mbjellur vetëm qiparizat, atje ku do të ishte varri i secilit.
A
do të mbushen ndonjëherë ato varre?
Sarandë,
më 15 prill 1994
Nessun commento:
Posta un commento