Të flasësh për të jetuar

TË FLASËSH PËR TË JETUAR

Tregim nga Alberto Moravia

Përktheu: Agim MATO

Në fillim vjen fjala para materies apo materia para fjalës? Jetojmë sepse flasim apo flasim sepse jetojmë? Për mua nuk ka dyshim, jetojmë sepse flasim, sepse fjala dhe të menduarit (që është e njëjta) vinë para materies. Ja, gjykojeni vetë, në se nuk do të kisha zbuluar fjalën, të re fringo për mua “dashuri”, do ta besonit ndoshta se do të martohesha me një mësues modest të shkollës së mesme, një bashkëqytetarin tim, i cili, me t’u transferuar në Romë, do të zbulonte te vetja një nulitet të pariparueshëm përballë kryeqytetit? Dhe në se nuk do të kisha zbuluar me një herë pas kësaj, fjalët, edhe ato shumë të reja “gabim”, “zhgënjim”, “mërzi”, do ta besonit ndoshta se do ta kisha kuptuar se im shoq ishte një “zero”? Dhe përsa i takon fjalës “zero” a do ta zbuloja dot, në se ajo fjalë nuk do të shpërthente si një bombë në apartamentin modest të Romës prej dy dhomash e një guzhine, e rrënuar gjithandej e tërë pluhur, që deri pak kohë më parë më ngjante si çerdhja perfekte e dashurisë, në se nuk do ta kuptoja se im shoq,  i  përkulur mbi detyrat e nxënësve të shkollës, i ngjante një pikëpyetjeje që të gërric nervat?

Pas kësaj furie fjalësh të pa thëna e të pa menduara kurrë më parë, kam rënë në një letargji të thellë përsa i takon jetës sime familjare. Nuk kam zbuluar më fjalë të reja, jam kufizuar të vegjetoj. Pastaj, ja, papritur, në këtë mpirje ka vetëtitur, e paparashikueshme e plotë dritë fjala “shpresë”. Dhe ndodhi në një ekspozitë të një piktoreje pa ndonjë vlerë artistike, por  shumë e njohur në ambientet mondane.

Ollga, gruaja e një ndërtuesi shumë të pasur, ka pranuar të bëjë fotografi me mua para një prej tablove. Pastaj kemi folur dhe atëhere mekanizmi misterioz, që më nxiste herë pas here të zbuloja fjalë të afta për të ndryshuar jetën time, filloi të funksionojë. Njëra pas tjetrës, nisën të lulëzojnë në ndërgjegjen time, ta themi në mënyrë verbale, katër fjalë, që me të vërtetë, kurrë nuk do të kisha ëndërruar të mendoja apo të shqiptoja edhe një herë të vetme, katër fjalë të sinqerta e brutale, të gjitha të reja për një grua delikate, të trëmbur dhe të mirë edukuar si unë: “idiote”, “të çash”, “të shfrytëzosh”, “gjysmake” Këto katër fjalë mund të duken pa ndonjë lidhje, por nuk është kështu. Me një alarm të natyrshëm, ato janë rreshtuar shumë shpejt në frazën e mëposhtme: “Kjo idiote mund të të ndihmojë të çashë përpara. Në se nuk arrin të shfrytëzosh rastin, do të mbetsh vetëm një gjysmake” Duhet të them se një manifestim i tillë i cinizmit verbal, në fillim më ka trembur. Po ja, një tjetër fjalë, po aq shprehëse si të tjerat, fjala “u bë” në kontekstin e një fraze vulgare: “lere, u bë tani!”, mbërriti për të vërtetuar tashmë se nuk isha më ajo naivja e dikurshme. Ollga dhe unë shkëmbyem numrat tanë të telefonit. Pastaj u ktheva në shtëpi me shpirtin e gufuar nga “shpresa”, fjalë kyçe kjo, që kishte hapur për mua horizontet e së ardhmes.

Kam ritakuar Ollgën, jemi bërë mikesha ose më mirë ajo më është bërë mike dhe unë jam shtirë si e tillë, në pritje të rastit që do të më bënte të “çaja” përpara. Kaluan disa muaj dhe rasti erdhi nëpërmjet zbulimit të një fjale, në vështrim të parë neutrale, “ftesë”. Pikërisht kështu. Ollga dhe i shoqi i saj kishin ndërtuar një vilë shumë të madhe mbi rrugën Kasia, nga farfurinte si një përrallë gjithë Roma, dhe kishin vendosur ta përuronin me një festë që do të ishte sigurisht ngjarja mondane kryesore e pranverës. Çfarë më sugjeronte, më nxiste fjala “ftesë” që përnjëherë shkrepi dhe ndriçoi gjysmëhijen e jetës sime? Çfarë më nxiste që me çdo çmim të isha e ftuar pikërisht në festë, e përse? Sepse një tjetër fjalë sërish, fjala “të gjithë”, e bënte të domosdoshme pjesmarrjen time. Në fakt: të gjithë shkonin në festë, të gjithë, pikërisht. Si të mungoja?

Ollga nuk ishte e bukur. Kaba e kockëmadhe, me ca shpatulla katrore nga të cilat veshjet derdheshin si nga një varëse rrobash  dhe ca ije të forta e rakitike që të jepnin përshtypjen e një karabinaje, fytyrë e rrafshët dhe e zbehtë e ndriçuar nga drita e keqe e dy kokërdhokëve nevrastenikë, të linte gjithmonë përshtypjen se priste diçka nga të tjerët, bile e kërkonte atë me autoritet dhe prepotencë. Por, në thelb, çfarë? Herën e parë që e thashë, rastësisht e pa u menduar: “Ju që jeni kështu e bukur”, e kuptova nga fytyra e saj që mori papritur një pamje solemne, si të shikohej në një pasqyrë, e që në atë moment shikohej në frazën time si në një pasqyrë dhe ishte e kënaqur nga ajo që shihte. Atëhere, një breshëri fjalësh të padëgjuara bombardoi trurin tim të habitur: “mëndjemadhësi”, “marrëzi”, “dobësi”, “lajkatim”. Ja fjalia në të cilën këto fjalë janë rreshtuar, si të thuash, vetë: “Tek Ollga mëndjemadhësia matet vetëm me marrëzinë. Duhet ta shfrytëzosh këtë dobësi me lajkatime.” Shumë e gjatë fjalia, nuk është? Por edhe rruga që fjalët pëshkuan shpirtin tim, si urrithët që kërkojnë dritë, ishte shumë e gjatë.

Pra, lajkat! Që nga ajo ditë përpiqem të gjej rastin, ose më mirë e provokoj për të lëvduar cilësitë imagjinare të asaj që i mungojnë këto cilësi. Lëvdoj shijen e saj që është e neveritëshme, elegancën e saj, që është vulgare,  inteligjencën e saj, që është e pazhvilluar, kulturën e saj, që është e palëvruar, bujarinë e saj mikroskopike, delikatesën prej elefanti, bukurinë që nuk e ka. E keni dëgjuar përrallën për mbretin lakuriq të Andersenit? E pra, unë jam, padyshim, oborrtari që e siguroj mbretin se është i veshur siç i takon sëra. Doja të thoshja për këtë përrallë, ashtu në kalim, që fjala “lajkë” më ka nxitur këtë ditë të zbuloj një tjetër fjalë me kuptim më të tharrtë: servil. Por nuk ndodhi asgjë, dua të them, asgjë që të bjerë në kundërshim me teorinë time  se fjala vjen para materies. Në fakt, zbulova fjalën servil dhe përnjëherësh jam ndierë servile dhe jam sjellë si servile.

Në këtë periudhë Ollga ka intensifikuar përgatitjet për përurimin  e vilës dhe unë, praktikisht, jam bërë shoqja e saj e pandarëshme, sepse ajo, tashmë, nuk mund të bënte më pa mua, apo pa lajkatimet e mia. Lëviznim gjithë ditën me automobilin e saj të madh, drejtuar nga një shofer të qarkuar me vija, për të bërë blerjet e fundit  nëpër dyqane, e ndërsa makina e stërmadhe voziste përmes trafikut të ngjeshur e të pakuptimtë roman, unë kujdesesha ta mbaja ndezur zjarrin e lavdërimeve, që të përskuqja në të gradualisht sqimën e pasanikes sime. Ajo qëndronte drejt, e ngrirë, me gjoksin voluminoz dhe të mprehtë, të pikëzuar përpara, pa më parë, në profil, por me veshët, që i kish shumë të mëdhenj, prej majmuni, çuditërisht lakuriq e kërcor, të tendosur e zgjeruar për të thithur rrjedhën e sheqerosur të lajkave të mia. Pastaj, mirënjohja e saj shprehej në një lloj varësie autoritare për të më kërkuar mendimin tim mbi çdo vendim para furnitorëve. Më dëgjonte me vëmendje dhe shpesh, vendoste sipas sugjerimeve të mia. Isha përpjekur të bëhesha e pazëvendësueshme për të. Dhe po ja arrija.

Një mëngjes Ollga urdhëroi  shoferin  të na çonte në rezidencën e re, mbi Kasia. Nuk ma kishte treguar kurrë dhe unë mendova se kjo do të ishte një hap përpara në drejtim të ftesës për festën. Kemi arritur gati në fushë. Pashë në majë të një kodre të vetmuar një konstruksion të madh të kuq me tre kate. Servile si përherë, papritur thirra se ishte shumë e bukur dhe se, mbi të gjitha, një lloj identikiti i saj, i Ollgës: e paparashikueshme, e çuditëshme, origjinale, befasuese. Në fakt ajo ishte një banesë ferme e zakonëshe romane e stërzmadhuar pa shije, pikërisht nga gjigandomania, një banalitet i vërtetë, por unë isha një servile dhe fjala “vepronte” dhe e përshkruaja siç mundja, pa skrupuj.

Makina ndalon në një hapësirë të gjerë, e xhveshur dhe e rrahur nga era. Hyjmë Ollga edhe unë në vilë. Ndodhemi përballë një salloni të madh ku shtriheshin grupe simetrikë poltronesh e divanesh: një holl hoteli, jo dhe aq luksoz. Lëshoj pasthirrmën e duhur. Ollga e kënaqur hap një portë, duke më thënë të mbyll sytë, më shtyn përpara, më urdhëron t’i hap. Shoh atëhere një sallë ngrënieje të tmerrëshme të konceptuar si një birrari bavareze: bazamente prej druri, shishe dhe gota birre, tavolina të mëdha me çentro shajaku, ndënjëse masive, xhama të ngjyrosura dritarsh. E ndjej se duhet të kapërxej vetveten dhe mërëmërij me zë ulët, me ton të shuar: “Jo, jo, kjo është një ëndërr, pikërisht një ëndërr, nuk mund t’u besoj syve.” Lajkatimi i pacipë i imi kalon çdo cak. Ollga, në shenjë mirënjohjeje, më shtrëngon vjedhurazi dorën. Përsëri si një zekth, vërtitet në trurin tim fjala “mashtrim”. Po, një shpirt i fortë “duhet” të mbajë nën kontroll një shpirt të dobët. Po, unë kam detyrën ta mbaj nën kontroll Ollgën. Duke vënë shpejt në veprim programin e përmbledhur në fjalën e re, të diktuar me autoritet: “Tani nuk na ngelet veçse të shohim cilët do të ftojmë në festë. Të përgatitim listat e të ftuarve. Nesër vij dhe i shqyrtojmë sëbashku.” E urtë, e nënshtruar, me një fjalë “e mashtruar”, Ollga përgjigjet: “Doja të ta propozoja vet”

Ditën tjetër, sapo hyra, Ollga më përqafoi duke më thënë: “Ç’do të isha pa ty?” Pastaj u ul me mua në skrivani dhe më vuri përpara disa fletë plot me emra dhe fshirje. I thashë se në fillim po i lexoj të gjithë, për të krijuar një ide të përgjithshme dhe pastaj diskutojmë listën emër për emër. Ollga e miratoi dhe unë me babëzi fillova ta lexoj. Ishin të gjithë, pikërisht “të gjithë”, që muaj më parë e kisha zbuluar si fjalë, para se ta zbuloja si materie, por unë nuk isha. Mbërrita në fund të listës dhe sërish e rilexova me kujdes: asgjë. Ollga ishte shërbyer prej meje, ose më mirë më kishte përdorur, më kishte lënë të hyja në intimitetin e saj, por nuk më kishte ftuar.

Shikimi m’u err, bota u nxi. Në këtë errësirë, si fishekzjarre, shpërthyen njëra pas tjetrës, disa fjalë të reja, të reja fringo, për të cilat deri tani nuk e prisja të egzistonin: “shërbëtrore”, “shtresë e ulët”, “inferiore” e kështu me radhë. Kuptimi pastaj ishte i qartë: “Je një shërbëtore, shtresë e ulët, inferiore. Prandaj Ollga nuk të fton”

Ishte ky moment që shkaktoi brënda meje ndërrimin komplet të procesit të të menduarit, që më kishte sjellë deri tani të zbuloj egzistencën e fjalës para materies. Përnjëherë, pa pyetur për këto fjalë të bindura e pasive “shërbëtore”, “shtresë e ulët”, “inferiore”, gjëja që normalisht iu nënshtrua emrit dhunë, shpërtheu brënda meje. Rrëmbej një thikë letrash me majë të mprehtë, e vërvis mbi Ollgën, që i shmanget për një qime goditjes dhe ikën nga sytë këmbët duke ulëritur.

Gjithshka ndodhi më vonë, rrodhi logjikisht nga kjo shmangie e teorisë sime. Më mbyllin në sallën ku isha, thërresin policinë, nga komisariati jam transportuar në një klinikë sëmundjesh mendore. Dhe ja tani këtu, në një qeli me dyshekë ku lidhin të sëmurë të rrezikshëm.

Natyrisht, kam kohë me bollëk për të reflektuar mbi çka ka ngjarë dhe pasojat. Më në fund kuptova të paktën këtë: derisa zbulova fjalën pçërpara dhe pastaj materien, gjithshka shkoi pak a shumë mirë. Në të kundërt, sapo zbulova përpara materien dha pastaj fjalën, gjithshka shkoi keq. Kur zbulova fjalën “inferiore” duhet të sillesha si inferiore. Përkundrazi, jam sjellur si “rebele”,  duke ja kundërvënë për herë të parë materien fjalës.Por materia ishte interpretuar nga të tjerët në mënyrë të ndryshme. Ku unë shihja revoltën, të tjerët kanë parë marrëzinë. dhe më kanë mbyllur në çmendinë.