Nata në Port

NATA NË PORT

Fishkëllejnë fishat prej avulli, dalin anijet nga porti,

rrotullohen si ca pata të ngathëta

dhe largohen duke tundur vithet e tyre të rënda.

Bankinat, policët dhe skafet dremitin. Vetëm vinçi, bën

roje dhe u hedh fshehurazi një sy

ca jahteve  të vegjël që lëkunden dhe shpojnë me dyrekët

e tyre cipën e hollë të mbrëmjes,

duke ngatërruar me dashje pozicionin e yjeve të Harushës.

Pastaj del hëna që xhvishet, hedh të linjtat mbi  vinç,

bën rrotullime në ajër  si në një trampolinë

dhe zhytet poshtë ujrave. Dhe ujrat mbushen dritë,

bëhen pasqyrë e një qyteti ëndërrash si një haluçinacion

që shkrepëtinë imazhe.

Vetëm atëhere shquan peshkatarët

që mbledhin rrjetat në gji

dhe hëna e pacipë shkon e u tregon hiret.

Në vjeshtë ndarja - Në pranverë shpresa

NË VJESHTË, NDARJA

Në vjeshtë, ndarja erdhi

dhe ti numëroje hijet e lejlekëve

që nxitonin në vise të tjera.

Tërë ditën në kopësht barisje mbi lulet e thara të

                                    përkëdheljeve, ku

flutura të errëta fluturonin rreth qiparizëve të shkretuar

                                    dhe sillnin  me vete buzëmbrëmjen

dhe verbërinë  e dritares me kujtesën që vdiste.

Në qiparisin e natës, me  foletë e boshatisura të lejlekëve,

lëkundej shalli yt ku sapo ishin vetvarur ëndërrat.

NË PRANVERË, SHPRESA

Në pranverë, shpresa vonoi ca.

Kishe hapur një pus brënda vetes dhe nuk ngjiteshe dot

deri tek çikriku i jetës.

Kur ferrakët filluan të fluturonin mbi supin tënd

ti lëvize, kova e mbushur me trishtim u derdh

dhe e habitur pe xixëllonjat të mbushin oborrin me dritë.

Hëna si një vezë e madhe lejlekësh

shkëlqente nga qiparizët.

Urithët, milingonat, sythat, yjet,

merreshin me punët e tyre. 

S’mund të rrije më. Preve thonjtë,

Hoqe nga krehëri një tufë të vogël flokësh,

i mblodhe shuk

si hidhërimin tënd të djeshëm.

Dhe prisje lejlekët.

Yanni

STUHIA

                                     Kushtuar Yanni-t

Hyn me vrap në skenë. Flokët të valëviten si

                                    lajtmotive të një pylli ëndërrash 

ku harpat dhe violinat ndërrojnë stinët e gjetheve.

Por stuhia fle ende në barqet e veglave muzikore.

Rrotull teje fillojnë të mërmërijnë fagotat,

bulurijnë trompat, mprehin sqepin flautet,

çmpin gjymtyrët klaviçembali

Dhe një saksofon lag ezofagun

në pritje të sinjalit tënd.

Ti hap të dyja krahët sipër tyre,

bën një fluturim akrobati  dhe çan në ajër një digë

 kozmike tingujsh,

nga derdhet një shi ngazëllenjës shpirtrash të magjepsur.

Prestigjator  misteresh,

Orkestër ëndërrash,

punishte e nostalgjisë,

me të gjashtë tastierat njëherësh

ti ndërton në ajër ashensorë kataraktesh drite, ku hypin                             

                                e zbresin perënditë, nga Akropoli

në Taxh Mahal e gjer në Maçu Piçu.

Nuk fashitet energjia jote që gufon pareshtur nga mëngët,

ndërsa nga xhepi i thilesë nxjerr një rè për të hequr djersët

nga qafa e tunxhtë.

Vetëm atje tej, në cep të skenës,

tubi i gjatë  prej ekualipti australian[1],

në duart e një djaloshi të zeshkët,

shfryn avullin e stuhisë.

27.01.2013

---

[1] didgeridoo - instrument prej ekualipti, i tubëzuar nga termitet.

që përdorin indigjenët e Australisë.

Kur vjen batica...

KUR VJEN BATICA…

  Përsiatje për poezinë “Deti” dhe disa

 cikle të botuara së fundi të A.Matos 

Nga Timo Mërkuri

http://agimmato.blogspot.com/2013/01/deti.html

http://www.fjalaelire.com/poezi/17333.html

1-Ka ca kohë, që poeti Agim Mato hedh nëpër portalet e internetit, dallgë poetike që të mrekullojnë.Thua se vjen një baticë poetike, e vonuar disa vite, që vetvetiu në shpirt të shkakton gjithashtu, një baticë ndjenjash e kujtimesh. Që të mrekullon, jo aq nga tema “vetëm” Joniane, se sa nga shpirti Jonian, plot drithërimë, që ato mbartin dhe që natyrshëm ja përcjellin  lexuesit. Dhe në rast se lexuesi është  banor i viseve bregdetare, ose së paku e njeh detin dhe magjinë e tij, trasmetimi i ndjenjës dhe mendimit poetik është në shkallën më të lartë. Madje, deri aty, sa që edhe më indiferentin ndaj letërsisë, e bëjnë të ndalet e të meditojë mbi këto poezi. Ashtu siç meditojmë edhe ne mbasditeve apo mbrëmjeve (shpesh herë edhe pas mesnate) në bulevardin e qytetit të Sarandës. Apo më saktë, siç bashkëbisedojmë me detin, në intimitet. Ashtu si besimtarët e gjunjëzuar në kishë, bisedojnë me …Krishtin, apo rrëfehen para tij.

2-Sepse deti ka qënë vërtet “shënjti” para të cilit rrëfeheshim ne. Vetëm ai i dinte të fshehtat e rinisë sonë. Nën muzikën e valëve të tij, ne pëshpërisnim vetmevete deklaratat serioze-komike të  dashurive të para, deklarata që shpesh…vetëm deti i dëgjonte, se nuk patëm guximin t’i deklamonim në gjithë gjërësinë e tyre kur erdhi momenti. Madje, nuk mbajmë mënd  fare se çfarë bëlbëzuam  atë çast turbullire, por deti nuk qeshi me  ne.

Në breg të detit ishin vendtakimet tona dhe valët  na shihnin me admirim dhe me zhaurimën  e tyre, bënin të mos dëgjoheshin larg marrëzitë e premtimeve tona djaloshare, plot ngjyra ylberi. Por ylberë që nuk preknin në tokë gjëkundi. Deti i mori e nuk  na i ktheu më këto ylberë premtimesh (fjalësh), s’di pse, a për të mos na vënë në siklet, a për tu hapur rrugë premtimeve të tjera.

Në breg të detit kemi shfryrë zemërimin tonë në refuzimet apo braktisjet e para, te valët e tij kemi dënesur dëshpërimin tonë prej adoloshenti. Dhe në rast se ndonjëri ka menduar të vrasë veten për ndonjë dashuri të pashpresë, sigurisht që  te valët e detit ka menduar ta  bëjë dhe këtë akt. Por fakti që, absolutisht të gjithë adoloshentët e qytetit  e dinin  shkëlqyeshëm notin, e bënin këtë  mendim të avullonte si ujët  e një pellgu në mes të  verës.

3- Por gjithsesi, ajo që është e rëndësishme është fakti i shënjtërimit të detit, i barazimit të detit  me zotat, me shënjtët. Për këtë Agimi nuk ka faj dhe unë  lutem që lexuesi të mos e marrë si një figurë letrare. Mereni ashtu siç është, një realitet, sepse për ne banorët e brigjeve joniane, Joni është vërtet një bashkëbisedues i duruar dhe dëgjues durimmadh i rrëfimeve tona, duke qënë edhe një fshehës i mëkateve tona..Joni ishte sofra  jonë e jetës   dhe porta e botës..Joni për ne është vërtet i shenjtë, jo aq për faktin e egzistencës së legjendës  antike të qënies  së selisë së Poseidonit në thellësitë e ujrave të tij, midis Sarandës dhe Korfuzit... Jo vetëm për udhëtimet e shën Kozmait nëpër të.

Agimi, duke pohuar këtë fakt, s’bën gjë tjetër veçse pohon një realitet, por të shprehur aq artistikisht.

…Ishe altari ku rrëfehesha. Flisja e flisja mes mërmërimës së/dallgëve/me një zë që të mos kuptohej nga të tjerët…rrëfehet me sinqeritet poeti, tashmë para lexuesit, pasi është rrëfyer para detit, duke i treguar mëkatet e bëra dhe ëndrat mëkatare, me zë të ulët, si në kishë.

…kur ngriheshin tallazet e tua, e ngrija dhe unë zërin, derisa/ bërtisja mbi shkëmbijtë nga frika se mos nuk më dëgjoje… a thua se kemi të bëjmë në rrëfimtore me ndonjë prift plak , që s’dëgjon mirë nga veshët.

4-Ne e duam detin, madje  dhe jemi edhe xhelozë për të.

…Nëpër dimëra kontrolloja tërë gjirin për të mbledhur oktapodët/që flakje enkas, bashkë me leshtërikët dhe  patavrat….

Këto kontrolle të brigjeve më kujtuan fëmininë time. Isha mësuar ta shihja gjithmon të kaltër detin, dhe ashtu të kaltërt e të pastër, deri në tejdukshmëri, e quaja detin timin.

U tmerova një mëngjez dimri, kur pashë se  prurjet e lumit Bistrica e kishin  shndrruar ngjyrën e tij në të kaftë, dhe deti dukej gati si një baltovinë. Unë, asokohe  fëmijë, pa shkuar në klasën e parë, nuk dija gjë për prurjet e turbullta të lumit kur del nga shtrati (kur e trashe zullumin, thotë poeti) ndaj fillova të dënes, se më paskishin vjedhur detin tim të bukur e të pastër dhe ma paskëshin zvëndësuar me një palo det pisanjoz, si jevgjit e lagjes sime.(gjiri u skuq nga balta që tretej…) Ndaj fillova ta qëlloj me gurrë, që të largohej ky det pisanjoz e të kthehej deti im i bukur. E qëlloja me inat dhe me frikë, ashtu siç qëlloja  qenin e komshies, që të largohej nga porta e pallatit, ku do kaloja unë për  të hyrë në shtëpi.

Unë  dënesja…dua detin tim…dhe vëd me gurë.

Një dallgë u përplas në shkëmb dhe më mbuloi me stërkala…dhe,…more Agim, atje paskëshe qënë ti dhe më ke parë, ndaj shkrove vargjet…Më mbuloje atëherë me shkumë/dhe lëpija kripën tënde/sëbashku me lotët…

Kështu shkova në shtëpi, me flokë, faqe  e rroba plot njelmësi kripe nga lotët dhe stërkalat dhe u struka në prehërin e nënës sime, me rënkimin …më vodhën detin.

Babai tundi kokën, nëna më përkëdhëli flokët ndërsa e qeshura e gjyshes u përplas te dy dhëmbët e parmë të nofullës së saj të poshtëme, si një dallgë që përplaset në shkëmbinj dhe mbriti te unë si stërkala.

Të nesërmen, pashë që deti im i kristaltë kishte ardhur përsëri në brigjet e mia dhe asgjëkundi s’dukej ai palo det i pistë. Me siguri, mendova, babai im ka vajtur, i ka zënë hajdutët nga veshi, u ka dhënë një dy shpulla të mira dhe pasi ua ka marrë detin tim, ma pruri mua përsëri. Unë ju gëzova detit dhe harova ta falnderoja babanë. Tani u kujtova more Agim, te kjo poezi.

5-…Isha mësuar me shijen e tyre, isha mësuar me hidhërimet/të cilat më dukej se kurrë  nuk do të më ndaheshin… thotë poeti dhe një rrudhë mu thellua në ballë.

Jo aqë për kujtimet mbi jetën e poetit, se sa për kujtimet e përgjithëshme që më solli ky varg, duke filluar që nga ëndrat tona kur shihnim dritat e Korfuzit përballë(Oqeanikët me dritat shumëkatëshe kalonin përballë/dhe nuk e ceknin tokën time, pëlhurat e velirave atje larg/I shtynte një erë tjetër/që mushkëritë e mia se kishin provuar), gjer te pamja makabre e zvaritjes përmbi valë të trupave të bashkëmoshatarëve tanë të vrarë në tentativë për aratisje, lidhur pas një motoskafi ushtarak, për të terrorizuar popullin, nga diktatura në ikje.

Por dëshira dhe ëndrra për aratisje kurrë nuk do fashitej, qoftë edhe nëpër fantazitë më të çmëndura, për ishuj lundrues (kujtoni qilimat fluturues), madje, ah sikur të shkëputej gjithë toka ku qe ndërtuar qyteti, me gjithë limanin, me gjithë shkollën dhe domosdo,  bashkë me  shkollën edhe oborrin e saj, mbuluar me pluhur qymyri të zi.

A thua u bë realitet një ëndër si kjo,vallë?

…Një herë kur e trashe zullumin, pashë të vinte drejt meje/një copë e madhe toke me gjithë pemët,si një ishull lundrues.

Për ditë të tëra hypja në këtë ishull si një Robinson Kruzo i vogël…

Në disa komente që ju bënë  këtyre vargjeve në portalet e internetit, ka dhe shprehje dashamirëse, të llojit…më pëlqeu shumë…Sidomos Robinson Kruzoja dhe tretja e dherave…

E pra, mua më mbuloi dhimbja te këto vargje, sepse tej metaforës, pashë gjëra shumë të dhimbëshme, që unë e deti i dimë, që unë i di dhe deti i fsheh në thellësinë e tij.

 Dhe poeti  i rrëfen, sigurisht….

6-Por gjithsesi ishte bukur të jetoje në brigjet e Jonit…Në verë zhytesha në lëndinat e fund-Jonit dhe humbisja në/barin e gjelbër të poseidonas/i gudulisur nga valsi i lehtë i tyre/si valsi i grunjave në fusha…Pranë meje notonin peshq të ngathët e të verbër të thellësive( me siguri ju nuk e dini që  deti ka edhe peshq të verbër), të pamësuar me dritën, të rënë sa herë në rjeta dhe të gjuajtur/ me shqelma nga peshkatarët, sërish në ujë.(epo as për t’u skuqur nuk vlejnë këta peshq të vërbër, ndaj peshkatarët i flakin përsëri në det). Po ne, që kemi kaluar një jetë të verbuar nga një dritë e rremë ideologjie, kush na donte vallë?

…Isha si i verbuar edhe unë nga një pluhur i dëndur drite…pohon poeti dhe nuk sqaron gjë. A mos vërtiteshim si peshq të verbër në “rrjetat” urbane të metropoleve europiane, ato ditë të ikjeve, të fillimviteve ’90? Prandaj ndoshta na flaknin nëpër kampe e stadiume dhe ne s’dinim e s’kuptonim pse? Kjo, ka ndodhur më vonë. Tjetër dritë e verboi poetin, që …si një brerore e padukëshme shpresash/që ngjitej nga thellësia e labirintheve të tua (detit).

…Shaluar mbi një kal deti bridhja në hapësirat e çuditëshme të /ëndrave dhe ndjeja të më filtrohej trishtimi/ dhe të më avitej POEZIA….

Ne u rritëm me detin, ndaj u bëmë të bukur si deti, ndaj jemi shpirtmëdhenj si deti.

Ne nuk kemi frikë, ashtu siç nuk ka frikë deti…

…Frikë nuk pata më se mos më dëgjonin të tjerët… dëshmon poeti rritjen e tij, ashtu siç rritet një dallgë në mes të detit. Madje u rritëm dhe flasim për të na dëgjuar të tjerët, sepse kemi vërtet diçka të veçantë për të thënë.

Kemi për t’ju folur për Artin Jonian

7-Në një kohë që folklori dhe letërsia e shkruar  kanë malin si një pikë referimi, orientimi dhe mbështetjeje, madje deri aty, sa edhe kur nuk përmëndin malin, hieja e tij zgjatet …mbi vargje, bota artistike e Artit Jonian  ka detin si hapësirën mbi të cilën fluturon si pulëbardhë, lundron si anie, noton apo  jeton si bregdetas apo detar.

-Nqse mali, fizikisht të kufizon  hapësirën e shikimit, edhe për shkak të relievit, deti përkundrazi, ta zgjeron këtë hapësirë shikimi, të mpreh bebëzat për të parë më larg, duke të forcuar në këtë mënyrë shikimin. (Rallë ndodh që detarët të vuajnë nga  miopia).

Dhe kjo hapësirë e pamatë,  nuk vonon të bëhet pjesë hapësinore e jetës, e botës shpirtërore të banorit të brigjeve dhe për pasojë, e ndjenjave dhe e shijeve të tij, duke e rritur njeriun jonian dhe botën e tij, duke e bërë më të bukur atë. U rita sa shtatë dete- shkruan poeti Lefter Çipa në një nga poezitë e tij.

-Deti të mba në kontakt me botën e përparuar europiane (oqeanikët me drita shumëkatëshe kalonin përballë), duke u bërë porta e botës për ne. Nga kjo portë kanë hyrë në jetën dhe kulturën tonë arti i fqinjëve dhe i atyre që kishin hyrë te fqinjët. Kontaktet fizike, shkëmbimet ekonomike dhe kulturore kanë shërbyer edhe në pasurimin dhe modernizimin e mjeteve dhe formave të shprehjes artistike. Në Artin Jonian mungojnë   “klithmat e britmat” zemërake e inatçore. Në Artin Jonian flitet vetëm me zemër, me shpirt,  me pëshpërimë, që mos ta dëgjojnë të tjerrët - thotë A.Mato. Ashtu siç flitet për dashurinë dhe në  çaste dashurie.

-Ne, banorët e brigjeve joniane, kemi marrë e kemi dhënë kulturë  me fqinjët, duke afruar botët shpirtërore të kombeve, duke ngritur dhe pasuruar formën e të shprehurit, zgjeruar  mënyrën e të konceptuarit dhe zbukuruar mënyrën e të jetuarit..

Kjo është arsyeja që në Artin Jonian, mungon  çfardolloj ndjenje nacionalizmi të sëmurë, urrejtjeje arkaike,  ndërsa përkundrazi i jep hapësirë e zhvillim modern  patriotizmit, në kuptimin e zhvillimit, përparimit dhe europianizimit të tdheut.

-Përkundër statizmit të malit, që imponon edhe një statizëm në jetë e për pasojë dhe në art, deti është  diçka e gjallë, në lëvizje të  përherëshme, jo vetëm me batica-zbatica, por edhe me rrymat detare dhe dallgët e valët, me botën bimore dhe ihtiologjinë  e tij, gjithnjë në lëvizje e zhvillim.  Kjo reflektohet  sa në  një mënyrë jetese aktive, po aq edhe në një art të gjallë, në zhvillim të përditshëm.

-Bregdeti jonian është edhe një hinterland i legjendave dhe i një qytetërimi antik, që nga zotat e tokës e të detit, zotat e nëntokës e sirenat e  detit, ullinjtë e qiparizat, kallamat e fyejt, shpellat e dokumentuara si vendbanime të njerëzve të  epokave të herëshme, emrat e vendbanimeve me kuptimet domethënëse të tyre etj. etj, të cilat, jo vetëm që janë  pjesë organike e formimit tone kulturor, duke e zgjeruar dhe pasuruar atë, por vijojnë të jenë pjesë e jetës sonë të përditëshme artistike, me ritet e tyre ( të modernizuara,  kristianizuara apo europianizuara) apo  me shprehitë e trasmentuara nëpër breza.

-Mënyra dhe forma e shprehjeve si dhe figuracioni në Artin Jonian është  i ndryshëm nga trevat e tjera të vendit, duke qënë plot ngjyra e reflekse ngjyrash, të botës mbi apo nën ujore, duke qënë gjithmon një formë shprehjeje  e gjallë,  në lëvizje, si dhe vetë deti. Shumë lehtë, kur lexon një poezi joniane të fanepsen në vetëdije dallget e valët, stërkalat e pulëbardhat, notarët apo polumbarët.

-Kjo është arsyeja që nëpër vargjet poetike të Artit Jonian gjen aqë shumë muzikë. Po të lexosh me vemëndje poezitë e Artit Jonian, nëpër zanoret e  fjalëve mund të dallosh lehtësisht notat e një muzike të lehtë, simfonike apo të një ligjërimi.

Ashtu si në një lodër valësh a dallgësh mund të dëgjosh një këngë sirenash.

-Në  Artin Jonian  ka vetëm ngrohtësi. Ngrohtësi në fjalë e vargje, në ndjenja e  në ngjyra, në mendime e në ngjyra. Aty s’ka  “dimër” dhe “ nuk bie dëborë”. Madje dhe zemërimi nuk rrokulliset si “ortek dëbore” por “përplaset si një dallgë” dhe, ajo që ka rëndësi… copëzohet në stërkala.

8-Diku kam lexuar se…për të kuptuar poetin, duhet të njohësh vendlindjen dhe fëmininë e tij. Kjo poezi, është vendlindja dhe fëminia e poetit, është  biografia dhe gjeografia e vendrritjes së tij.E shprehur shkurt, e gdhendur mjeshtërisht në vargje.

Pak a shumë edhe unë në fëmini, kisha lexuar e dëgjuar për bukurinë e  dëborës, kur bie dhe mbulon malet e fushat, pemët e shtëpitë. Por unë këtë bukuri e kisha nga fantasia e leximeve. Më duhej të jetoja disa vjet në malësitë e Kukësit, të kaloja disa dimra, me borë dhe akull, për ta njohur këtë bukuri që të magjeps, por edhe që të vret.

Por ne që jemi rritur në brigjet e Jonit, këtë poezi hymn apo simfoni për detin, e shohim si një …rrëfim fëmije, nxjerrë nga shpirti i tij. Ja lotët e poetit dhe stërkalat, shihe dhe ndjeje dhimbjen e tij, jo vetëm te vetmia robisoniane.Zgjate dorën nëpër vargje dhe do ndjesh peshqit që të shkasin mes gishtave. Ec me fundo nëpër funddeti, përmbi lëndinat e gjelbëra detare, ngrij kokën lart e do dallosh një dritë. Atëherë do ndjesh se …po rritesh. Atëherë do kuptosh se po bëhesh më i bukur, jo thjeshtë fizikisht.

 Kjo ndjenjë rritet te kjo poezi dhe të  vjen si një dallgë e ëmbël, plot stërkala dhe pulëbardha arti përmbi to.

Epo…ky është Arti Jonian.

Jo thjeshtë vargje në portal, por dallgë ndjenjash përmbi vargje.

Vazhdo Agim, me dallgën tjetër.

Se s’vjen batica  vetëm me një dallgë.

Shtrëngatë dhe rrufe

SHTRËNGATË DHE RRUFE

Tregim nga Alberto MORAVIA

Përktheu: Agim MATO

Herë pas here ndjej brenda vetes atë që unë, në zhargonin tim e quaj shtrëngatë. Ç’është për mua një shtrëngatë? Është një akumulim i ngadalshëm, për muaj e vite, i një urrejtjeje për diçka, vetëm se nuk e kuptoj se ç’është. Kjo urrejtje bëhet gjithmonë e më kërcënuese dhe më e pashmagshme, pikërisht si një shtrëngatë që grumbullohet në horizont në një ditë të bukur vere. Pra, papritmas, nga një pretekst çfarëdo, urrejtja shpërthen dhe atëhere, vetëm atëhere, zbuloj se kush është objekti i urrejtjes  nëpërmjet rrëkeve të fjalëve të artikuluara saktë edhe pse të furishme, me të cilat, gati në gjendje kllapie shprehem e shfryj. Është një lloj cikloni që askush nuk i reziston, e në radhë të parë, unë. Cila ka qenë shtrëngata ime më e rëndësishme dhe e pashlyeshme? Sigurish ajo që m’u shkaktua kur isha tetëmbëdhjetë vjeçe kundër tim eti, mjek veteriner në G., një qytezë e vogël dhe e përgjumur province. Këtë herë kam ulëritur për tre orë rresht, pa ndërprerje, në prani të tim eti, të motrave të mia dhe të vëllezërve të shokuar. Përse ulërija? Për gjithshka, kundër babait,  kundër  familjes, kundër qytetit, kundër gjithë botës. Ulërija sepse më ishte neveritur kjo jetë provinciale e meskine, se doja të jetoja dhe jo të lëngoja, e se, në se do të vazhdohej kështu, do të ikja me të parin kamionist që do të më dilte përpara. Ulërija edhe se nuk pyesja më për konformizmin, se morali borgjez nuk bënte për mua, se ndjeja përbrenda thirrjen e aventurizmit kozmopolit më ekstrem. Ulërija gjithashtu edhe për faktin se prindërit e mi ma shpifnin, duke numëruar njëra pas tjetrës gjithë difektet e tyre fizike e morale. Çfarë nuk kam thënë gjatë këtyre shpërthimeve të mia: ishte pikërish si një tornado deti që përlan nga toka ç’të gjejë përpara dhe i flak me kilometra larg.

Po si përfundoi ky shpërthim i moshës sime tetëmbëdhjetëvjeçare? Sa s’ka më keq, sepse pas trajtimit poshtërues që u bëra prindërve dhe pamundësisë për të vazhduar në këtë mënyrë jetën, u martova me të parin që më erdhi. Dhe tani, ja këtu, “me të parin që më erdhi” nëpër këmbë, dhe një shtrëngatë që, sipas meje, e rishoh si grumbullohet,  e ndjej, praktikisht që nga dita në të cilin i thashë “po” në kishë.

Dhe ja, i pari që më erdhi. Në fund të sallonit të stërmadh të apartamentit luksoz, tek ecën, midis grupit të poltroneve e të divanëve, meskin, anonim, i parëndësishëm, i veshur në gri të errët, një funksionar çfardo i rangut të ulët, avokatth apo një verme tjetër e ngjashme, me syze, tullac dhe natyrisht me mjekrën e gjatë dhe me zinë, nuk kuptohet për ç’kushëri të largët, me një shirit të zi në krah, me kravatën e zezë, me shaminë e kornizuar me të zezë. Ecën ngadalë, si i shpërqëndruar, apo kjo përshtypje të krijohet nga këmbët e tij të lakuara e të shtrembëra?   Dhe shtrëngon në dorë një tufë gazetash të përthyera. Si shoh gazetat, ja befas, diçka shkrep brenda meje, diçka e ndrydhur gjatë dhe shpërthej: “Ah, gazetat, pa shih, ti dhe gazetat e tua! Sa lexon prej tyre, ë, pesë, dhjetë, pesëmbëdhjetë? Ato të Romës, të Milanos, ato të qytetit tënd të fëlliqur? A mund ta di se ç’ kërkon në to, ç’gjen, në këto paçavure? Rri i qetë, as ti dhe as unë nuk do të shfqemi kurrë nëpër gazeta. Unë as që begenis t’ua kthej synë. Gazetat i lexojnë ata që jetojnë, që marrin pjesë në jetë, po unë, po ti, thua se rrojmë? Jo, i dashuri im, ne vegjetojmë dhe atëhere, përse duhen gjithë këto gazeta? I lexojnë gazetat kaktuset trashaluqe të tarracës time?"

Qëndron para meje, i shëmtuar dhe i mjerë. më shikon i ngrirë që prapa syzeve të mëdha, ndoshta do të dojë të flasë, por nuk i le kohë për këtë: “Dhe tani erdhi momenti të të them, më je neveritur ti dhe martesa jonë me gjithë këtë barrakë të padurueshme. Po, kemi një apartament që ka kushtuar gjysëm miliardë, i arreduar nga një arkitekt i famshëm, në të cilën çdo mobilje peshon një kuintalë dhe vlen miliona, po ç’bëjmë në këtë apartament? Asgjë, absolutisht asgjë, . Oh, mirë, atëhere, po, bëkemi jetë familjare! Ah, familja, flasim pak për familjen, flasim një herë e mirë. Ti ke kultin e familjes dhe të rroftë, po gabon, duke dashur të ma imponosh edhe mua. E di apo nuk e di se unë në këtë apartament prej gjysëm miliardi nuk kam parë veçse ata të familjes sate? Sigurisht, janë të shumtë, po siç thuhet në Romë: vrit e vrit e të gjithë të një rrace. Familja! E di se ç’do të thotë të jetosh në familje, oh e di, e di. Do të thotë të kesh një tribu prej vëllezërish, motrash, kunetërish, xhaxhallarësh, gjyshërish e nipërish, t’i dëndësh me makarona drekë e darkë, çdo ditë. Do të thotë të shkosh mbrëmjet para televizorit, me këtë majmun të plakur tërë qime që është jot ëmë, me këtë majmunkë jo më pak leshtore, motrën tënde lëneshë. Do të thotë t’u krehësh bishtin vjehrrës e kunatës çdo mbasdite duke shkuar nga një vitrinë në tjetrën, nga një dyqan në tjetrin, pa blerë asgjë. Dhe, përveç kësaj, përse duhej të bleja veshje, bizhu, peliçe si të gjitha gratë e tjera? Për t’u treguar para tribusë, për të bërë një figurë të mirë në familjen tënde?"

Më shikon, lë të bien përtokë gazetat, rrëmon  në xhepa, ndez me duart që i dridhen një cigare. E di, e di, askush nuk i ka folur deri tani në këtë mënyrë nga familja e vet, por unë tashmë jam në sulm, pakënaqësia e tij në vend që të zbusë zemërimin tim, e ndez më shumë. Ulëri: “Po, kam një familje, si të thuash, perfekte,  po ku qëndron ky perfeksion, tek feja, natyrisht. Ah feja, nuk ke ç’të thuash, jeni besimtarë ju të tjerët, deri atje sa mund të pohosh se keni një Perëndi  vetëm tuajën, një Jezus i gjithi i juaji, një Shën Mëri e gjitha juaja, dhe mbi të gjitha një mori shenjtësh, të gjithë tuajt. Shkoni pelegrinë në vende të shenjta, luteni pareshtur nga mëngjesi në mbrëmje. Nuk ua kalon kush për këtë. Ky nuk është një apartament këtu në Parioli, është një manastir, është një kishë. Dhe në fakt, ndjehet nga tablotë me shenjtër, nga statuetat, nga rozetat të sjelluar nga Lourde e Francës dhe nga shishet e mbushura në lumin Jordan në Jeruzalem. Ndjehet nga fotografitë e peshkopëve  dhe monsinjorëve me dedikim autografi dhe bekimesh! Po unë nuk jam besimtare, asnjë thërrime, e kupton? Në qytetin tim shkoja në meshë për t’u bërë qejfin prindërve, vetëm të dielën, dhe jo si këtu në të gjitha mëngjeset.”

Ai tymos dhe më vështron, më vështron dhe tymos. Kurrë nuk e kam parë kështu, gati më kall frikën, por stuhia nuk është fashitur ende dhe vazhdoj të shfryj: “Po a e di çfarë nuk duroj dot mbi të gjitha, në këtë jetën tonë të bukur familjare? Mënyrën tuaj të të folurit. Jam italiane, flas italisht dhe nuk kuptoj fare çfarë thoni. Po a mund ta di çfarë bisedoni, përse llomotisni, ç’dreqin i pëshpërisni në vesh njeri tjetrit? Për të ashtuquajturat investime, ë? Për llogaritë në bankat zvicerane dhe italiane, ë? Aksionet, obligacionet, titujt, arin në shufra e në monedha, ë? Poo, je një afarist, fiton shumë, me sa duket, po kjo nuk është një arsye për të folur në dialektin tuaj të pakuptueshëm në praninë time. Nga se keni frikë? Se do të zbuloj se keni depozitime jashtë shtetit. Se mund t’u marr çelsat e kasafortës? Por me mua nuk ka nevojë për shumë mistere, për shumë dialekt. Kam lindur e varfër, por jam krenare dhe me paratë e tua nuk di se ç’të bëj. I pështyj paratë e tua. Flisni italisht në praninë time, dreqi ta hajë, flisni qoftë edhe për interesa në praninë time. Unë nuk ju shoh dhe nuk ju dëgjoj.”

Tashmë shkon në një tavolinë më tej, shtyp cigaren e sapondezur në një tavëll, kthehet ngadalë drejt meje, me të dy duart të futura thellë në xhepat e xhaketës. Dhe ja gjëmimi i fundit i stuhisë sime: “Më në fund doja të të thoshja: je shumë borgjez, shumë tradicional, shumë serioz për mua. Shiko vetëm si vishesh. Ngjan si në një procesion varrimi. A nuk e sheh nëpër rrugë si vishen të rinjtë? Pantallona, këmisha, mjekra e flokë të gjata, sandale e kitarra? Ti dhe familja jote, duke nisur nga motrat e tua torollake e duke mbaruar tek plogështia e vëllezërve të tu, jeni njerëz shumë kallëp për mua. Tani dua të them një gjë që nuk ia kam thënë askujt, si duket është dita e konfidencës sot, e di cili është ideali i mashkullit tim, ë? Po ta them, pra, Alen Delon, kur luan gangsterin, hajdutin, grabitësin, keqbërësin, me pak fjalë. Po, ky është ideali im, burri i bukur dhe i guximshëm, që nuk ka frikë nga asnjë dhe askush, nga armët, nga jeta legjendare. Alen Delon, që hidhet nga Parisi në New York, nga New Yorku në Rio De Zhanerio dhe nga Rio sërish në Paris. Po, ky është rezultati i mrekullueshëm që ke gatuar me kultin tënd të familjes, me fenë tënde, me moralin tënd, me konformizmin tënd: që gruaja jote të ëndërrojë me sy hapur, të jetë gruaja e një gangsteri.”

Arrita më në fund, stuhia mbaroi, u çlirova, dhe pas pak fillova të ndjehem disi e frikësuar. Edhe sepse ai më vëren me shikim që nuk e kam njohur deri tani, një shikim i ri, i përqëndruar, i qëllimshëm dhe në një farë mënyre çnjerëzor. Afrohet me hapa të shkurtër, të ngurtë, ndalon, nxjerr një dorë të vetme nga xhepi dhe pastaj fap, fap, fap më gjuan me shuplaka shumë herë me një forcë të egër, të pa njohur më parë. E lëkundur nga shpullat, rimarr ekuilibrin tim, e shoh, lëshoj një brritmë të çuditëshme, sikur ta shihja për herë të parë, dhe lëshohem të iki. Mbërrij në paradhomë, ja ku rend nëpër shkallë dhe dal në rrugë. Është një lëndinë e madhe ku luajnë disa fëmijë dhe shumë stola rrotull. Zgjedh njërën bosh, ulem, përpiqem të mendoj. Shpullat kishin qenë të dhunëshme dhe nuk më linin të qetë, dhe kështu, nis të qaj. Shkojnë njerëz. Më vjen turp që më shohin duke qarë. Mbi stol dikush ka lënë një gazetë. E marr dhe shtirem sikur përqëndrohem në lexim. Lotët më bien nga sytë mbi gazetë, më turbullojnë shikimin.

Pastaj dalëngadalë lotët rrallohen dhe filloj të shoh më mirë. Atëhere, befasisht, në faqen e parë të gazetës, të zbrujtur ende nga lotët, por që shquhej mirë, shoh fotografinë e një burri që më ngjan se e njoh. E shoh dhe bindem: është ai, është pikërisht fytyra e tij, fytyra e atij që brënda meje, kur u martova, e pagëzova me emrin pak miklues, “i pari që më erdhi”

Shfletoj  gazetën, shoh se dy kolona i kushtohen atij, papritur më kujtohet se i bërtita që as ai e as unë nuk do të shfaqeshim kurrë në ndonjë gazetë.Po të shohim përse flitet.

Filloj të lexoj dhe nuk u besoj syve të mi. Në këto dy kolona ishte gjithshka, pikërisht ajo që nuk kam ditur kurrë për të dhe që ai deri tani ma ka fshehur: grabitje, vrasje, komplote, drogë, prostitucion. Pra, edhe prostitucion. Është bile edhe një intervistë e tij me një gazetar, të cilit, natyrisht, ia mohon të gjitha. Me një deklaratë mbyllëse që e njoh: “Më duket se doni të talleni. Unë nuk di asgjë prej gjëje. Unë jam babai i një familjeje të ndershme.”

Tani e kuptoj pse këtë mëngjes është dukur kështu i shpërqëndruar dhe i ligur, me gazetat në duar. Për herë të parë dilte në gazeta, ndjehej i ekspozuar përballë botës dhe para meje. Dhe të thuash se i kam ulëritur në fytyrë se tipi i burrit ideal për mua ishte gangsteri?  Ja ç’na doli!

Kishte plasur një stuhi, por ishte shkrepur edhe një rrufe. Unë isha goditur nga rrufeja. Isha goditur për vdekje. Isha karbonizuar.

Dhe tani më thoni pak. U martova me një burrë të rregulltë e të mbarë dhe zbulova se ishte një keqbërës. Çfarë duhet të bëja atëhere? Të martohesha me një keqbërës dhe të zbuloja se ishte një shpirt i bukur e i lartë? Ose të kërkoja gjetiu, ku ta dish se ku, diçka të re dhe të panjohur që do të më bënte të shmangia këtë dilemë që në fund e ndjej por nuk është? Ah, faji është i imi, kam gabuar, po ku?

Trofta

TROFTA

Na  çuan të vizitonim rezervatin e madh të rritjes

së troftës, në një orë mësimi “Të njohim vendlindjen”.

Rrija prapa të tjerëve

duke parë veten në vezullimin e hutuar të qenieve

që përplaseshin në paretet e ngushta prej  betoni.

Sa syresh binin të trullosura në përpjekjen për ta kaluar

cakun e vendosur nga fati,

sa syresh, më shikonin me sytë e skuqura që brenda ujit

si brenda ca hekurave të padukshme.

Rrija mbrapa të mos e dëgjoja zërin e  specialistit,

teksa mburrej

me shkencën e krijimit të këtyre kolonive të bindura

dhe ëndërroja troftën e lirë të lumenjëve malorë që çan në

                        të  kundërtën e rrjedhës

 së katarakteve të vrullshëm, duke përqeshur që larg këto

                        qenie mjerane të ndrydhura në  qindra vaska

ku prisnin ushqimin e fabrikuar

sipas recepturave dhe racioneve të kalkuluara,

gjersa të arrinin peshën dhe gjatësinë për tregjet.

Habitesha me ata që mbanin shënime rrotull siluetës

së një zootekniku,  pa e marrë me mend se ne vetë ishim

qenie  që rriteshim  në vaskat absurde të një doktrine.

Limjon,  1979 – 2011

Deti

DETI

Ishe altari ku rrëfehesha. Flisja e flisja mes mërmërimës së

       dallgëve

me një zë që të mos kuptohej nga të tjerët.

Kur ngriheshin tallazet e tua, e ngrija edhe unë zërin derisa

bërtisja mbi shkëmbijtë nga frika se nuk më dëgjoje.

Më mbuloje atëhere me shkumë

dhe lëpija kripën tënde

sëbashku me lotët.

Isha mësuar me shijen e tyre, isha mësuar me hidhërimet

të cilat më dukej se kurrë nuk do të më ndaheshin.

Nëpër dimëra kontrolloja tërë gjirin për të mbledhur oktapodët

që flakje enkas, bashkë me leshterikët dhe patavrat.

Një herë, kur e trashe zullumin, pashë të vinte drejt meje

një copë e madhe toke me gjithë pemët, si një ishull lundrues.

Për ditë të tëra hypja në këtë ishull si një Robinson Kryzo i

 vogël

derisa gjiri u skuq nga balta që tretej dhe pemët u shembën mbi

ujëra si ëndërrat e udhëtimeve që nuk i bëra.

Oqeanikët me dritat shumëkatëshe kalonin përballë

dhe nuk e ceknin tokën time, pëlhurat e velierave atje larg

i shtynte një erë tjetër

që mushkritë e mia s’e kishin provuar.

Në verë zhytesha në lëndinat e fund-Jonit dhe humbisja në

  barin e gjelbër të poseidonias,

i gudulisur nga valsi i lehtë i tyre

si  valsi i grunjërava në fusha. 

Pranë meje notonin peshq të ngathët e të verbër të thellësive,

të pamësuar me dritën, të rënë sa herë në rrjeta dhe të gjuajtur

me shkelma nga peshkatarët, sërish në ujë.

Isha si i verbuar edhe unë nga një pluhur i dëndur drite. 

Tërë fjalosjet vetmitare,

tërë rrëfimet e pafundme me ty

filluan të më rrethonin,

si një brerore e padukëshme shpresash

që ngjitej nga thellësia e labirinteve nënujore.

Ndjeja të më merreshin mendtë

dhe mesdita më flakte pranë teje,

dhe gjumi më zinte, përzjerë me rërën e nxehtë, me algat

përsipër, dhe valët që shtyheshin në brinjë. 

Shaluar mbi një kalë deti bridhja në hapësirat e çuditëshme të

ëndërrave dhe ndjeja të më filtrohej trishtimi

dhe të më avitej POEZIA, si rrezet e dritës

që kullosnin mbi hapësirën tënde, o det.

Frikë nuk pata më se mos më dëgjonin të tjerët. 

20 janar 2013

Fusha

FUSHA
E çliruar nga pjerrësitë, nga kthesat dhe shpellat
                                                   ti nuk fsheh asgjë,
ti shtrihesh horizontale dhe e përpiktë
si një balancë
që askush nuk i shpëton dot gjykimit të saj.

Është e vështirë
të ecësh mbi ty
e të mos peshosh
vetveten

Mbi ty,
njerëzit dhe malet,
duhet të mbështesin fort gjymtyrët
që të mos i lëkundin
padrejtësitë.

Duhet që
karakteret zhurmëmëdhenj
të hutohen para logjikës sate
dhe sa të të prekin ty,
të largohen kokulur,
të turpëruar.

Drejtësia
duhet të ketë
shtrirjen tënde
pa kufi.

1986-2012