3 poezi nga Walt Whitman

TRI POEZI NGA WALT WHITMAN

Përktheu: Agim Mato

NGA RROKULLIMA E SHKULMEVE TË OQEANIT

Nga rrokullima e shkulmeve të oqeanit erdhi butësisht drejt meje

 një suvalë,

duke mërmëritur: unë të dua, pas pak do të vdes,

kam udhëtuar gjatë vetëm të të shoh, vetëm të të prek,

sepse nuk mund të vdisja  sa kohë nuk do të të shihja,

nga frika se do të  të kisha  humbur.

Tani që jemi takuar, që jemi çmallur, jemi të shpëtuar,

Kthehu në paqe në oqean, e dashur,

sepse edhe unë jam pjesë e atij oqeani, nuk jemi kursesi  të ndarë,

konsideroje globin e madh, kohezionin e gjithshkaje, sa i  përsosur!

Por sa për mua, për ty, deti i papërmbajtshëm kërkon të na ndajë,

E në se për një orë  na mban larg,  nuk mund të na ndajë

 përgjithmonë,

Mos u bëj e padurueshme – një çast i vogël – dije, sa të pëshëndes

 ajrin, oqeanin, dheun,

Çdo ditë në perëndim të diellit për hirin tënd, e dashur.

NDËRSA MEDITOJA NË HESHTJE

Ndërsa meditoja në heshtje,

duke u kthyer tek poezitë e mia, plot mëdyshje dhe

 konsiderata për to,

një fantazmë u shfaq para meje, dyshuese,

e frikëshme për nga bukuria, mosha dhe fuqia,

shpirti i poetëve të vendeve të lashta,

i cili hodhi  nga unë sytë e tij si flakë,

duke treguar me gisht shumë këngë të pavdekshme,

dhe me zërin kërcënues tha: Ç’je duke kënduar?

Nuk e di se nuk ka veçse një temë të përjetshme për bardët?

Dhe që është tema e luftës, fati i betejave,

ngjizja e ushtarëve të përsosur?

Ashtu qoftë, ju përgjegja,

edhe unë, o shpirt i  madhërishëm, këndoj luftën,

 më jetgjatën dhe më të madhen se ç’ka qenë ndonjëherë,

luftën që gëlon në librin tim me alternim fati, me ikje,

me sulme, me zbythje, me fitore të paafirmuara e të

                               pavendosura,

(Po që  sërish ndjehem i sigurt, më në fund) Bota është një

shesh beteje, për jetë a vdekje, për Trupin dhe për

                 Shpirtin e përjetshëm,

Shikoni, edhe unë vij të këndoj  këngën e betejave,

dhe të promovoj mbi të gjitha ushtarë të paepur.

UDHËTIM PËRMES  SHTETEVE

Nisemi në udhëtim përmes shteteve,

(përshkojmë botën, të nxitur nga këto këngë,

duke ngritur velat nga këtu për çdo vend, për çdo det,)

ne që dëshirojmë të jemi nxënës të të gjithëve, mësues të

të gjithëve dhe dashamirës të të gjithëve.

Kemi parë stinët të mbushin dheun, të përhapen

dhe kemi thënë: pse një burrë apo një grua nuk duhet të bëjë

 si stinët, të përhapet pandalur si ato?

Ndalojmë pak në çdo qytet të madh apo të vogël,

i biem mespërmes Kanadasë, verilindjes, luginës së madhe të

       Misisipit dhe shteteve të jugut,

konsultohemi për kushte të barabarta me secilin nga shtetet,

vemë në provë vetveten dhe ftojmë burrat dhe gratë për të

dëgjuar,

Kije vëth në vesh, porositim veten dhe të tjerët,mos ki frikë,

ji i sinqertë, shpengoje trupin dhe shpirtin,

ndal një copë herë dhe vazhdo sërish, ji i hapur, i mprehtë,

i matur, magnetik,

dhe ajo që ti ke përhapur mund të të kthehet atëhere siç

            kthehen stinët,

dhe mund të jetë ashtu si vetë stinët.

SHQIPONJA

SHQIPONJA

Shqiponja ishte dëbuar nga flamuri.

Ajo vërtitej majë maleve,

inspektonte kështjellat që nga ajri,

ndiqte lëvizjet e ushtrive

me rrapëllima qerresh e re pluhuri,

kontrollonte me sytë e stërvitur

sipër një deti çadrash laramane të fushimeve,

sipër fushëbetejave

dhe merrej vesh me kapedanët  kryengritës.

Pesëqind vjet me radhë,

në çdo beteje,

një shtizë,

qëndronte e gatshme

për fronin e saj.

Po nuk e besoni,

hapni kronikat ku shënohet se ajo,

në konspiracion me Ali Pashën,

priste sinjalin të ulej mbi shtizën

që plaku e kishte bërë gati. 

(Aliu kishte një ushtar

që do t’i bënte shenjë

kur të vinte çasti.)

Po kur më vonë e panë shqiponjën t’i hapte udhën

një diligjence 

që e çonte me ngut Ismail Qemalin

në Sheshin e përgatitur enkas në Vlorë,

të gjithë e njohën të preferuarin e saj.

E kuptuan të gjithë

pse iu desh

të zgjidhte një diplomat

për të nënshkruar shugurimin

në sytë e një Europe tekanjoze.

Sarandë, 2011

ODE PËR VJESHTËN

ODE PËR VJESHTËN

Pablo Neruda

 (1904-1973)

Ah, sa kohë
mund të jetojë
toka
pa vjeshtën!
Ah, çfarë najade
tiranike është
pranvera
me thithkat e saj

skandaloze
që shfaq në të gjitha
pemët e botës,
dhe më pas
vera,
me grurin,
me grurin,

me cinxujt,

e gjinkallat
dridhëruese,
frenetike.
Pastaj,
ajri që
mbart në mëngjes
një avull planeti.
Nga ylli tjetër
bien bulëza të argjendta.
Ti thith me frymën tënde
ndryshimin
e kufijve,
lagështinë e ajrit
erën e rrënjëve.
Diçka e shurdhër, e thellë,
përpunohet nën tokë
duke sivosur ëndrrat.
Energjia ngjeshet,
zinxhiri
i fertilizimit
rrotullon
unazat e tij.
Modeste është vjeshta
si druvarët.
Nuk është pak
të këputësh të gjitha gjethet
nga të gjitha pemët
e të gjitha vendeve.
Pranvera
i qepi në fluturim
dhe tani
duhet të largohet
duke i lënë të bien

si të ishin
zogj të verdhë:
Nuk është e lehtë.
Duhet kohë.
Duhet të vraposh nëpër
rrugët,
të flasësh shumë gjuhë,
suedeze
portugeze,
të flasësh gjuhën e kuqe,
të gjelbërtën.
Duhet të mësosh
të heshtësh në të gjitha
gjuhët
dhe mbi tëgjitha,
gjithmonë
të lesh të bien,
të bien,
të lesh
bien
gjethet.

E vështirë
është
të jesh vjeshtë,
e lehtë të jesh pranverë.

Të mbash ndezur

gjithshka që ka lindur

për të qëndruar ndezur.
Të shuash botën, ndërkohë,
duke e rrokullisur atë tej
sikur të ishte një top
prej mase të verdhë,
gjersa të tretë kundërmimet,
dritën, rrënjët,
dhe të ngjisë verën tek rrushi,
të presësh me kujdes
monedha të çrregullta
në majë të pemëve
dhe t'i shpërndash më pas

me bujari
nëpër udhët e shkretuara

është detyrë e duarve

të stërvitura.

Për këtë,
o vjeshtë,
shoqe me poçarin,
ndërtuese  planetesh,
elektriciste,
ruajtëse e grurit,
të jap dorën time si burri
burrit
dhe  kërkoj të më ftosh
të vij hipur mbi kalë
të punoj sëbashku me ty.
Gjithmonë kam dashur
të jem çiraku yt,
vjeshtë,
të jem kushëriri i vogël
i mekanikës

së mundimshme
të majave,
të rend nëpër tokë
duke shpërndarë
ar,
ar të dobishëm.
Por, nesër,
vjeshtë,
do të të ndihmoj tu rindash
fletë ari
varfanjakëve të rrugës.

O vjeshtë, kalorëse  e zonja,
do të trokojmë,
para se të na befasojë
dimri i zi.
Është e vështirë
puna jonë e gjatë.
Shkojmë
të përgatitim dhenë
e ta mësojmë
të jetë një nënë,
për të gatitur farërat
që në barkun e saj
flenë të mbrojtura
nga dy kalorës të kuq
që i vijnë rrotull botës:
unë shegerti yt
dhe vet ti, o vjeshtë.

Kështu, nga rrënjët
e errëta dhe të fshehura
do të dalin duke vallëzuar
kundërmimi
dhe veli i gjelbër i pranverës.

Përktheu: A. Mato

VIRGIL CARIANOPOL

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

VIRGIL CARIANOPOL

Rumani (1908-1984)

 

KUSH MË THIRRI

 

Kush më thirri
kur po pastroja flautin tim nga këngët?

Kush më njohu
kur në shpirt më kalbeshin dashuritë?

Kush më mbajti  krahët
kur mëngjeset zvarriteshin në shtëpi si rrugore?

Kush pyeti për mua
kur përpiqesha të hyja përsëri në rrugën time si bagëtia

nga kullota?

Kush më përkëdheli
kur heshtja m’u  rrit  në ballë  si myshk?

Oh, detet e varura në bashe anijesh,
shkretëtirat që bien në gjumë me oaze në qafë.

Mik, a ke zemër?
Ta ka pyetur dikush zemrën?

Kush do të ti lajë rrobat nga pagjumësia
kur duart nuk zgjaten më drejt ëndrrës?

Përktheu: A. Mato

CARMEN YANEZ

CARMEN YANEZ

Kili – 1952

LLOGORJA E DASHURISË

Po, -  i thashë -  po.

E lashë të hyjë
Kalin e Trojës.

Dhe me të hyri tortura,

barbari i etur.
Anonim ai u shfaq.
Dora ime përfshiu
Orakujt,
vorbullat.
Linjat e fatit të dorës sime,
të lashta dhe të holla
u hapën për të mirëseardhur
urrejtjen  dhe dashurinë.
Po, - i thashë – po.
Unë e shfaqa ombrellën time
nën diell.
Veshët e mi oshëtinë
nga bombat dhe fyerjet.
Dhe dora ime përfshiu
një qytet të vdekur
për të mos e harruar.
Që atëherë,

jetoj alarmin

e një drenusheje

përballë rreziqeve.

Përktheu: A.Mato 

WINÉTT DE ROKHA

WINÉTT DE ROKHA

Kili (1892-1951)

ËNDRRA E ALGAVE

Në erashkën time prej korali janë pikturuar

rrugët e humbura të detit,
në erashkën time prej korali.

Kujtimet që flenë në sirtaret e komosë prej mogani
krehin flokët prej algash nënujore me tymin

e një krehri,
ku një demon i verdhë ka gdhendur një puthje mëngjesore

në çdo dhëmbëz të tyre.

I dritësuar është plazhi dhe këmbët lakuriqe të hënës

bymehen butësisht.

 
Fjalët e detit hovin me baticën:
alge , shkëmbinj, pulëbardha, fare, anije, shkumë e dallgë,
të pushtetëshme, femërore dhe të pafundme dallgë!

Ëndrra e algave, ruan një sekret
të shkruar në shtatë perlat e ngjyrës së një përralle zanash blu,
kur gratë hyjnë lakuriqe në mëndafshin e oqeanit.

Përktheu: A. Mato

DEREK WALCOTT

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

DEREK WALCOTT

Saint Lucian – 1932

Çmimi Nobel 1992

 

PËRLESHJE NË BORD

Ishte një bastard në bord, në publik shakara pa kripë bënte-
ishte kuzhinier, një idiot i Shën Vincentit
me lëkurë të kuqërremtë  si një lëvozhgë e zhveshur,
dhe sytë blu të zbehtë; nuk më shqitej asnjë sekondë,
tip që besonte se ishte i bardhë. Kisha një fletore,
këtë që po sheh, në të cilin hidhja vargjet e mia,
nejse, një ditë ma rrëmbeu nga duart
dhe nisi ta hidhte majtas e djathtas
tek pjesa tjetër e ekuipazhit, duke ulëritur: "kapeni"
dhe filloi të më drejtohej gati sikur të isha një zonjë,
shkak i poezive. Raste të tilla përfundojnë me grushta,
me shqyerje rrobash  ose me thika -
kjo meritonte thikën. Ok! në fillim ju luta,
por ai nuk pushoi së lexuari: "O fëmijët e mi, o gruaja ime",
dhe bëri gjasme sikur qarravitej,  që të tjerët të gajaseshin:
u hodha vrik si një peshk fluturues, thika e argjendtë
i shpoi pulpën dhe ai ra ngadalë, ngadalë, dhe

u bë më i bardhë se ç’besonte se ishte. E di, ca gjëra 
lypsen. Nuk është e drejtë, por ja që duhet.
Nuk i bëra kushedi çfarë, vetëm një rrjedhë
gjaku, vëllezër, por askush
nuk e tall më larën me poezinë time.

Përktheu: A. Mato

LLOGARA

LLOGARA

Mjegullat flenë ditën në fund të Jonit, pranë anijeve antike

 të mbytura, në Gràmata.

Tufa-tufa, të verbëra, pa zhurmë dalin netëve

 për të ngjitur Qafën e Llogarasë

dhe mërzejnë në pyjet e pafund të pishave. Mbajnë ende

një erë thellësirash, algash dhe kullosin nëpër gremina

kuturu. Ngjeshen para veturës tënde dhe fenerët e verdhë

nuk e çajnë dot asnjë metër verbërinë e tyre.

Pisha të larta e të drejta si tempuj të hirtë. Asnjë hap

s’mund të hedhësh sepse nuk dihet në ç’epokë bie.

Nuk gjen dot portën e asnjë ylli për të trokitur.

Ti e humb durimin. “A ka njeri këtu?” –

dëgjon veten të flasë. Sheh dritën e një feneri që afrohet

dhe kujdestarin e fshatit turistik alpin që vjen të të marrë.

E nëse ende je i acaruar dhe kërkon një krevat pa mjegull,

ai ta bën me shenjë të heshtësh se mos zgjuan perënditë

dhe të thotë në vesh:

” Edhe ato, në një kabinë me mjegull flenë.”

Afër mëngjesit, mjegullat, zbresin sërish në Gràmata

dhe lëshojnë vezët e tyre në fund të Jonit,

si margaritarë në mes lëndinave të koraleve.

VDEKJA E MJELLMËS

PABLO NERUDA

VDEKJA E MJELLMËS

Përktheu: A. Mato

Në liqenin Budi shfarosnin pa mëshirë mjellma. U afroheshin

pa u ndier mbi barka dhe befas me shpejtësi u jepnin remave.

Mjellmat, si albatrosët, donin kohë që të merrnin fluturimin

dhe rrëshqisin me ngathtësi mbi ujë. Ngrenin me vështirësi

krahët e mëdha para se të nisin fluturimin.

Por ata i arrinin dhe i gjuanin me shkopinj.

Më sollën një mjellmë gjysmë të vdekur. Ajo ishte një prej atyre

zogjve të mrekullueshëm,

që nuk i kam parë më kurrë në të gjithë botën, nga lloji me

qafë të zezë.

Ishte si një anije prej dëbore dhe një qafë e mbërthyer

si në një çorape të ngushtë prej mëndafshi të zi.

Sqep ngjyrë portokalli dhe sytë e kuq.

Ma dhuruan pothuajse të vdekur. Unë i mjekoja  plagët

dhe i shtija në fyt copa buke dhe peshq. E refuzonte gjithçka.

Megjithatë filluan t'i qetësoheshin plagët dhe  të kuptonte

se unë isha një mik. Ndërsa unë nisa ta ndjeja se malli

                                                                         e mundonte.

Atëhere e mora në krahë zogun e rëndë dhe e çova tek lumi.

Ai notoi pak më afër meje. Doja që të peshkonte dhe unë

 i tregoja zallin në fund të lumit, rërën ku shndrisnin

peshqit e argjentë të Jugut. Por ai i shihte me sytë

e trishtuar në  distancë.

Pra, çdo ditë, për më shumë se njëzet, unë e çoja

 në lumë dhe e risillja sërish në shtëpinë time.

Një mbrëmje notonte bri meje e përhumbur,

nuk tundohej nga insektet me të cilat përpiqesha ta  mësoja

të peshkonte sërish. Ajo qëndronte e pavullnetëshme

dhe përsëri e mora në krahë për ta sjellë në  shtëpi.

Pastaj, kur e mbajta në lartësinë e gjoksin tim,

ndjeva të lëshohej si një rrip, diçka si një krah i zi më

prekur fytyrën.

Ishte qafa e saj e  gjatë që binte si e valëzuar.

Kështu që unë mësova se mjellmat nuk këndojnë

ndërsa vdesin, ndërsa vdesin nga trishtimi.

JON

JON 

Një hap më tej fillon gjithësia. Pranë meje - palombarë që

                                                              ngjiten në qiell,

astronautë që cekin fundin e oqeaneve.

Një botë fanepsjesh më rrethon.

Ç’ rrinte e fjetur brenda meje për vite me radhë

çfryn papritur llavën e miteve të përgjumura dhe vërshon

rrugëve të një Butrinti që shullëhet në zgrip të hapësirave.

Kuaj lumenjsh gremisen nëpër kaskada.

I dal Noes përpara dhe marr në dorëzim listën me të gjitha

          speciet e tokës që mbarti në arkën e tij. 

Përmbytja zmbrapset.

Toka që kërkonte është tek unë. Faret,

me një dritë radiumi ma bëjnë me shenjë si sinjalet e një

 piste aeroporti në mes të natës.

Një hap më tej është gjithësia. Këtu, pranë meje,

valët nxjerrin në breg statuja. Të mos kesh mendjen,

gremiset një kapitel drite dhe tingujt vagnerianë,

nga tendosja e telave të hapësirës, jehojnë thellë

                                                                zbrazëtive. 

Mbështetem mbi një mur resh që të mos vithisem.

Vë veshin dhe dëgjoj zërin e Thamosit që oshëtin nga 
                                                                          anijet

dhe lajmëron se Pani i Madh vdiq.

Drithërima e liqenit Pelod atje pranë,

me një simfoni të qarash, ndihet nga bregu tjetër.

Kush jam unë? Si më braktisën kështu perënditë pagane

dhe më lanë të vetëm në mes të sirenave që fillojnë të

                                                                       mbushin

radhët e koreve jonike të polifonisë ?

Një botë fanepsjesh më rrethon.

2012

POETI QË MERR…FUNDO

POETI  QË MERR…FUNDO

Mbi  vëllimi poetik “Fundo” të poetit Agim Mato

në  ciklin “Kur flasim për Artin Jonian”

Nga Timo Mërkuri.

 1- Pak e dinë  se jeta e Agim Matos ka kaluar mes privimeve sociale dhe shoqërore, duke u detyruar të kryejë punë nga më të rëndomtat, për vet karakterin klasor të sistemit që lamë pas.  Arrestimi dhe dënimi politik i të jatit, i solli si pasojë  heqjen e të drejtës së botimit. Ndonëse ai  pohon me sinqeritet se…”nuk guxova të bëhem disident… Heshta si bilbili në degë”…”Më flakën nga radhët dhe mua/me librat e mi më qëllonin/si me gurë pas shpine/edhe pse iso më patën vënë të mbaja”. Ky akt i “flakjes”, heqja, pra, e të drejtës së botimit,  solli një heshtje gati 30 vjeçare të këtij bilbili të poezisë shqipe..

Ishte kohë pleniumesh …Atëherë ngrica pleniumesh na ftohin eshtrat/ dhe shokët tanë/ përfundonin psikiatrive… Ishte kohë  brohoritjesh.. ..Dy ditë me rradhë na nxorën nga klasa duke stërvitur/brohorimat dhe duartrokitjet tona për pritjen e Hrushovit/të madh/ . …

Kështu shpjegohet fakti që poeti punonte, censuronte vetveten, korigjonte e sidomos…heshtëte si…peshku në ujë, duke u “zënë frymën ironive që i qepeshin në buzë” , duke thënë më von me sinqeritet se…Rastësisht/ mbijetova, ndoshta për të dëshmuar, ndoshta për të bërë/copë e çikë ateizmin tim të dikurshëm…

Dhe unë, ndërsa kujtoja dhe shkruaja  këtë fakt, s’di pse nisa të rilexoj vargjet e poezisë “Gjithpërfshirje”…Kush tha se ikën të djeshmit/…Të përpiktë në leksione demokracie/përhapin rreth vetes/një dritë gjithëpërfshirëse, ku ushtojnë si një klithmë dhimbjeje e zhgënjimi bashkë  vargjet…Vetëm neve na kërkojnë/çertifikata virgjërie.

Kjo puna e “biografisë” së tij edhe mua  më nxori disa herë “telashe” në shtëpinë time, sepse dikush e “  këshillonte babain, që t’a shpëtonte djalin (mua) nga shoqëria e keqe që kishte me të birin e një të  burgosuri politik”. Im atë   më  pyeste i merakosur  se…  “mos  do ma punosh dhe ti si yt vëlla tani që  s’kam takat t’ju ndjek burgjeve” dhe konkretizonte pyetjen se “ç’dreq bisedoja tërë ditën me djalin e Remzi Matos”?. Meraku i tij justifikohej me faktin se  para disa muajsh ishte arestuar im vëlla, ndaj përgjigja ime  e thjeshtë …” bisedojmë për poezinë”, nuk ja mbushte shumë mendjen. Po ja që   një ditë e gjeta duke lexuar vëllimin poetik “Jug” të Agimit, të cilin e mbaja në biblotekën time.

I qetë, sikur nuk më pa mua, duke e lënë librin në tavolinë, gjasme fliste me vete, tha:

-Po ky budalla, pse nuk i enveros këto vjersha? Apo mos do që  të kalbet burgjeve, më keq se i jati?!