I them trishtimit

I THEM TRISHTIMIT

I them trishtimit:

“Mos m’u qas!”

Sa vjet ma mbajte të pushtuar shpirtin, duke zënë  gjithë

hapësirat brenda meje,

si një oktapodh i rritur së tepërmi, që nuk del dot nga

guva ku ka hyrë!

Duhet të ulësh kokën, më thoshnin zyrtarët,

shkallët e shoqërisë s’ke për t’i ngjitur,

fati në jetë të është caktuar qyshse ke lindur.

Isha nxirrosur i tëri. Asgjë nuk më shijonte. Me ca palo

 ngjyra e shihja botën. Për vite e vite isha

i dëbuar nga gëzimet,  me humorin e hidhur në buzë,  

i ngushëlluar vetëm me detin që më shoqëronte!

Të bërë copa copa, trishtim, të nxorra nga vetja, aty 
            përmbi furinë e dallgëve,

si pijanecët që vjellin ushqimin dhe sakaq u lehtësova,  

gërthita duke shprazur mushkritë,  me spazma,

sa që jehona u kthye e më përplasi tek palmat.

U ndjeva një Promete i liruar nga prangat.

Po tani që troket pleqëria, mos mu qas, trishtim!

Nuk e kam më forcën për të të mposhtur,

të hyj në dyluftim me ty.

Jam vetëm njeri,

poet, gjithsesi!

Ç’dreqin  më ka gjetë me perënditë, nuk e di!

26.01.2014

Spektakli i luleve

SPEKTAKLI I LULEVE

Ëndërrza të mia që çelni në hone, në livadhe e në pyje,

të selitura nga flladet,

të notepsura nga mjegullat, vesa dhe bletët,

të ndriçuara nga kaviteti i brëndëshëm i petaleve tuaja,

 nga ylberet, nga hëna e dielli,

ju që bëni tërë dheun të parfumojë,

luleshqerra që populloni pllajat e fëmijërisë,

manushaqe kokulura që i vinit veshin, atje ku jeni

fshehur, hapave të mia,

ti, Ylli i Alpeve, Fillikatja e Pyjeve,  Adonisi i Verës,

ti lule rradhiqe  si bojë shkrimi,

lulëkuqe që shtroni fushat me një qilim si të

 avëlmendeve fshatare,  

lule të vogla imcake që kujdeseni vet për veten tuaj,

- ka kohë që nuk rroj më pranë jush.

 

Më është rëndur hapi. Nuk ua  shoqëroj dot  si dikur

spektaklin madhështor të  ringjalljes biblike,

nuk bares më në kopshtet e lulëzuara. Tani rroj

pranë kushërirave tuaja të largëta, luleve që rriten në

 sera,  të vendosura në rresht nëpër parqe,

rroj pranë atyre që bëjnë rojenderi rrotull monumenteve

 prej  bronxi të qyteteve,  

që mbushin dritaret e ballkonet,

që nuk krahasohen me dlirësinë, thjeshtësinë,   

sinqeritetin dhe finesën  e ngjyrave tuaja.

Më ze meraku për prekjen tuaj,

për dridhjen e brishtësinë e linjave estetike që

fisnikërojnë dheun, 

për bukurinë e heshtur,

për misterin që u vishni peisazheve të ndriçuara nga

abazhuret e gonxheve tuaja.

Spektaklin tuaj e dirigjojnë erërat e ngrohta të gjithësisë.

dhe të qarat e fëmijëve të porsalindur në pelena.

Korfuzi

KORFUZI

Nga thellësia e horizontit, në ujrat përbri

zgjatet drejt meje një anëdet i huaj

me ullinjtë,

me plazhet

dhe të fshehtat e tij.

Dhe dëgjohen deri këtu kambanat e kishave

mëngjeseve apo në darkë,

gjer këtu dëgjohet

jeta e fqiut tim të lashtë.

Kur na mbulon një re e vetme

na kujtohet robëria e vetme që na ka mbuluar,

dëshira e vetme për lirinë

dhe traditat.

Baladat dhe mitet

atëhere

ishin si pjalmi i luleve

që era çonte e binte nëpër gryka.

Dhe kur detarët tanë shquajnë në perëndim të diellit

tek dremit matanë një re e harruar,

një re në majën më të lartë,

e dinë se të nesërmen stuhia

djepin e saj do ta lidhë mbi katarte.

Po ja që i shteren energjitë,

zmbrapsen stuhitë

dhe bunaca shtrihet e pafajshme.

Bien sërish këmbanat,

veljerat përhapen në gjire,

peshkatarët hedhin rrjetat përsëri.

 Dëgjohet të përshëndeten në   Mezokanal

dhe t’i thonë njeri tjetrit:

“Si m’u ngryse, fqi?”

Të ecë në ty

TË ECË NË TY

Të ecë në ty, degët e thyera të ditëve
kërcasin me një kujtesë shurdhuese,
dritat e syve të tu janë fenerë të një autoveture
                         të mbetura ndezur pas një aksidenti,
të ecë në ty, qelqe ëndërrash më shpojnë tejpërtej dhe
                                             unë e humb orientimin.

Të ecë në ty, koha e ka ndalur rrjedhën,
hëna është si një thelë pjepri e pambaruar së ngrëni,
                                       e hedhur në cep të kopështit,
dielli i rrokullisur në ledhin e një mëngjesi të harruar,
yjet e çrregulluar si qershitë e shpërndara nëpër barin
                                                              e oborrit.

Të ecë në ty, 
është e pamundur

Puhiza "poetike" e artit të Agim Matos

Puhiza “poetike” e artit poetik të Agim Matos

  

Nga Fatmir Terziu

 Aspektet e simetrisë në poezi nga mjaft studiues janë marrë për të përfaqësuar tensionin poetik. Në kuadër të procesit kompozicional mes impulseve spontane dhe nuhatjes së brendshme nga njëra anë, dhe më shumë vetëdije e imponuar nga struktura dhe organizimi nga ana tjetër, shihen edhe mjaft poezi të poetit shqiptar, tashmë me emër, Agim Mato. Poezitë e tij të hershme, që shpëtuan përkohësisht nga ‘kartonëzimi’ apo ‘brumëzimi ideologjik’, si “Sazani” (1983); “Mug” (1982); “Pulëbardha” (1980) kanë një konsideratë të tillë të qartë, me të cilën ne do të ndalemi më tej në këtë analizë. Këto forca nuk janë parë si kontradiktore por si të nevojshme dhe plotësuese elemente të muzikalitetit poetik, me një ngarkesë strukturore, ku spikat nevoja për ekuilibër midis të dyjave, (poetikës dhe muzikalitetit) është konsideruar thelbësore. Intuita, apo sensi logjik i poetit, luan një rol të rëndësishëm në afrimin e elementeve të ndryshëm të procesit kompozicional në një tërësi muzikale me simbiozë artistike dhe me një penelatë piktoreske të akuarielit mental, ku ngjyrimet janë kaçube të detajuara e të minidetajuara spatulanteske, të cilat babai i spatulës në pikturën shqiptare, mjeshtri Sefedin Agolli do t’i quante arti që të jep shpirti.

Struktura, si formale dhe e konceptuar ndryshe, ka një pjesë të madhe për të luajtur, por pasi organizimi logjik është jo nga tema të frymëzuara automatikisht, në penelatën poetike të Matos, aq edhe në timbrin muzikal të poezive të tij, do të krijojë një pjesë të kënaqshme të muzikalitetit të fshehur në determinim, por të hapësinuar në shpirtqasjen poetike mes logjikës, konceptualitetit dhe funksionit filozofik të kohës, vendit dhe hapësirës. Ja konceptualiteti, funksioni filozofik dhe shpirtqasja poetike si funksionojnë tek poezia “Sazani”:

“Dhjetë kilometra të një toke në det

si shpina e një peshku mbi ujë,

po sa u munduan

ta zinin në rrjetë

të ardhur nga tejdeti

gjeneralët e huaj.

Po unë i sajti do të jem nga shokët poetë

që vargje shkruaj për ishullin tim,

për ishullin që rri

i ngjeshur në helmetë

te porta e Atdheut

në përgjim?”

Për poetin Mato, qasjes në ndjenjë intuitive mund ti arrihet edhe duke mbajtur parasysh një ‘poemë’ të veçantë ‘, foto ose pikturë tonike, si një parim të përgjithshëm organizues. Kështu poezia, në kuptimin më të gjerë, ka udhëzuar në heshtjen e saj mesazhiere formën e përgjithshme të shumë prej kompozitave muzikale si dhe sigurimin e stimujve fillestare. Për qëllim të analizës dhe diskutimt, ky shkrim ndan copat e portofolit shoqërues në tre grupe kryesore në mënyrë që të përshkruajë rolin e veçantë të stimulit poetik, organizimit simetrik fushën dhe veprimin intuitiv mes forcave integruese. Nokturni i fundit është përdorur për të ilustruar se si të gjitha këto aspekte janë sjellë së bashku në një copë. Ndaj edhe hyrja në këtë studim na sjell hapësirën kilometrike mes poezisë së Matos, ku ‘Dhjetë kilometra të një toke në det’ nuk janë thjesht ajo që lexojmë ‘si shpina e një peshku mbi ujë’, por logjika me të cilën funksionon simetrikja dhe asimetrikja e shekujve me gjeneralë, pushtues e ardhës e ikës tek ‘porta e Atdheut’. Dhe ajo është “në përgjim?” Poeti e di më së miri këtë nga bunkerizimi, nga vetë ishulli që ka emrin “Sazani” dhe jo thjesht në krye të poezisë.

Ndër poetët më me ndikim në këtë pikë të hershme të autorit Mato, janë ndoshta emra të cilët vijnë nga kultura e ashtuquajtur ‘e artë poetike’ e poetëve të pyllit të mall rus, mes të cilit lastarë të njomë lisash dhe mështeknash mbajnë ende kampionin e qasjes. Këtë qasje nga periudha e fundit e simbolizmit në fundin e realizmit socialist (simbolistë, futuristë, imazhionistë, akmeistë e socrealistë) të gjithë të zhgënjyer nga epoka e socializmit e mbajnë strofkave të arta të letërsisë, Blloku, Pasternaku, Mandelshtami, Cvetajeva, Esenini, Jevtushenko, Ahmadulina dhe Brodskij. Dhe qasja e ‘ndikuar’ kapërcimërisht në vrugun e zellit dhe pasionit është marë e konsideruar si e tërhequr nga muzikaliteti dhe simetria mes strukturës dhe trajtesës së temave dhe poezive tyre, idetë dhe teoritë e tilla që u ndriçuan prej analistëve të mëvonshëm. Muzikaliteti dhe poezitë e tila me muzikalitet dhe simetri kanë pasur gjithashtu një ndikim të rëndësishëm në kompozitat e mëvonshme poetike shqiptare, nëpërmjet mendimeve të qasura në procesin kompozicional dhe rolin më të gjerë të muzikalitetit në poezi.

Më tej këtë muzikalitet e ndjejmë në poezinë tjetër “Mug” të poetit Mato. Ja si shkruan ai me zellin e penelatën e tij të brendshme:

“Rrija vetëm me gjithësinë.

Mbaja vesh puhizën e yjeve që çelnin si luleshqerra...”.

Është ky muzikalitet poetik që ndihet si nga mesazhi, struktura, po aq edhe nga zbrazëtia si nocion filozofik. Çfarë e bren shpirtin e poetit? Pse ai gjendet ‘vetëm me gjithësinë’? Të gjitha këto kuptohen qartë. Ai kishte një baba shkencëtar, aristokrat, një baba që dinte të sillte gjëra të reja në jetë, që dinte të mbante gjallë shqiptarinë edhe në emrat e fëmijëve, (Agim, Luan, Vullnet etj.) Emra që i jepnin më shumë liri, por edhe një zbrazëtirë që dikushnaja, apo rrethnaja do ta cmirëzonte dhe kjo do të ndihej atje, pikërisht ku arti flet me heshtjen, në artin poetik të Matos...Ja si shkruan poeti dhe hulumtuesi Timo Mërkuri kur shprehet mbi  vëllimin poetik “Fundo” të poetit Agim Mato në  ciklin “Kur flasim për Artin Jonian”: “Pak e dinë  se jeta e Agim Matos ka kaluar mes privimeve sociale dhe shoqërore, duke u detyruar të kryejë punë nga më të rëndomtat, për vet karakterin klasor të sistemit që lamë pas.  Arrestimi dhe dënimi politik i të jatit, i solli si pasojë  heqjen e të drejtës së botimit. Ndonëse ai  pohon me sinqeritet se…”nuk guxova të bëhem disident… Heshta si bilbili në degë”…”Më flakën nga radhët dhe mua/me librat e mi më qëllonin/si me gurë pas shpine/edhe pse iso më patën vënë të mbaja”. Ky akt i “flakjes”, heqja, pra, e të drejtës së botimit,  solli një heshtje gati 30 vjeçare të këtij bilbili të poezisë shqipe..” Mërkuri që thuajse i di të gjitha, ndoshta jo ato zbrazëti mes vargut, apo heshtjes ‘me gjithësinë’ të poetit Mato, shton se ajo kohë “Ishte kohë pleniumesh …Atëherë ngrica pleniumesh na ftohin eshtrat/ dhe shokët tanë/ përfundonin psikiatrive… Ishte kohë  brohoritjesh.. ..Dy ditë me rradhë na nxorën nga klasa duke stërvitur/brohorimat dhe duartrokitjet tona për pritjen e Hrushovit/të madh/ . …” Sipas Mërkurit “Kështu shpjegohet fakti që poeti punonte, censuronte vetveten, korigjonte e sidomos…heshtëte si…peshku në ujë, duke u “zënë frymën ironive që i qepeshin në buzë” , duke thënë më von me sinqeritet se…Rastësisht/ mbijetova, ndoshta për të dëshmuar, ndoshta për të bërë/copë e çikë ateizmin tim të dikurshëm… Dhe unë, ndërsa kujtoja dhe shkruaja  këtë fakt, s’di pse nisa të rilexoj vargjet e poezisë “Gjithpërfshirje”…Kush tha se ikën të djeshmit/…Të përpiktë në leksione demokracie/përhapin rreth vetes/një dritë gjithëpërfshirëse, ku ushtojnë si një klithmë dhimbjeje e zhgënjimi bashkë  vargjet…Vetëm neve na kërkojnë/çertifikata virgjërie.

Për Mërkurin më tej “Kjo puna e “biografisë” së tij edhe mua  më nxori disa herë “telashe” në shtëpinë time, sepse dikush e “  këshillonte babain, që t’a shpëtonte djalin (mua) nga shoqëria e keqe që kishte me të birin e një të  burgosuri politik”. Im atë   më  pyeste i merakosur  se…  “mos  do ma punosh dhe ti si yt vëlla tani që  s’kam takat t’ju ndjek burgjeve” dhe konkretizonte pyetjen se “ç’dreq bisedoja tërë ditën me djalin e Remzi Matos”?. Meraku i tij justifikohej me faktin se  para disa muajsh ishte arestuar im vëlla, ndaj përgjigja ime  e thjeshtë …” bisedojmë për poezinë”, nuk ja mbushte shumë mendjen. Po ja që   një ditë e gjeta duke lexuar vëllimin poetik “Jug” të Agimit, të cilin e mbaja në biblotekën time.”

Atëherë, qartësia e vonuar e “Mug”-t poetik në shpirtin e tij është më shumë se një asimetri me kohën që jetojmë. Prej kohësh, arti i tij poetik pret vendin e duhur, ndoshta më shumë se sa shpirti i tij i tendosur deri në këputje. Ajo këputje që vjen herët nga “Mug”:

“...mbaja vesh detin atje poshtë,

Frymëmarrjen e guvave të tij si ca gërhitje balenash.

Një xixëllonjë u shpëtoi zjarreve të perëndimit dhe u end/sipër meje

Me një hënë të vockël nën bark...”

Vazhdon së shpejti...

Gugushi

GUGUSHI

Jam Gugushi i bardhë

që ulet në degën e lulëzuar të shpirtit tënd.

Ti e ndjen frushullimën e krahëve të mi

dhe sa të prek, hepohesh, qesh

duke mbushur me dritë tërë kopështin.

Nis e rrjedh limfa brënda teje,

çelin bisqet e reja, pikojnë qumësht

dhe drithërohesh nga gugatjet,

nga shpupurisja e puplave

dhe brambullitja e fjalëve dashurore.

Një rrymë mistike përshkon shpirtrat tanë

këto çaste. Askush veç teje s’më ka parë

kaq të brishtë,

sikur të shihte anën e pasme të hënës.

Kam xhveshur lëkurën e kushedi sa epokave,

kam kapërxyer selitë e sa perëndive,

për t’ju avitur bukurive.

Ura

URA

 

Tani mbahem fort nga vizioni yt.

Ndiej një rikthim të çuditshëm te fuqitë e shpirtit...

Përkëdhel në ajër imazhin tënd,

të prek lehtë dhe të them:

“Çfarë magjie kanë në këto çaste sytë e tu?!”

Nuk të shoh gjatë që të mos më lëndojë mungesa

   e tyre.

Kurrë nuk të mendova të trupëzuar,

por si një përzjerje ëndrrash.

Si një mjegullnajë e gjithë ndjesive të mia.

Zotat deshën të ishim larg

dhe derdhën energjitë mbi mua

të ngre këtë urë qiellore të poezisë,

që përshkënditet në hapësirat deri te metropoli ku

 rron.

Vete e vjen ty nëpër atë urë prej drite

ku bien gjethe hëne e luspa yjesh,

ku varen çarçafet e reve, diejt e horizontet mbrëm-

       ësore

nën tingujt e një muzike

që luhet në ato çaste nga shpirtrat tanë.

Tërë ajri që thithim në mushkritë tona

mbushet me kopshtie të lulëzuara.

Jeta na provon se është një vuajtje e bukur.

Kam këtu një çelës të kaltër të syve të tu

dhe di të shoh nëse është turbulluar

rezervuari i dritës brenda tyre.

Tani mbahem fort nga vizioni yt.

Xixëllonjat

XIXËLLONJAT

Ti më pyete: ka ende xixëllonja te atdheu ku rron?

Si të të përgjigjesha kur ti vet më lyeje fytyrën

me fosforin e dritës së tyre që t’u ngjaja terrakotave

të ngjyrosura?

Të thashë: mos më bëj të të sjell këtu

fëmijërinë e largët

dhe të qaj për vrapin e çmëndur mbi mullaga,

kur ndiqnim llamburitjet e tyre nëpër sokakët

si një galaktikë farfuritëse

që mbushte me dritëza shpirtërat tanë

dhe manin e madh të oborrit!

Nuk të kujtohet kur binim të flinim të lodhur

me xixëllonjat brënda shisheve të penicilinave

nën jastek dhe zgjoheshim

nga zhurmërima e çeljes së luleve?

Mos ndoshta luleshqerrat

ishin krevatet e tyre

të ngritura në fushimin e pranverës që vinte?

Dhe ti më thua: kaq vjet më munguan llamburikat,

në dheun e huaj, në metropolin e madh ku rrojta,

ku kondicionerët gjithë vitin u bëhen barrierë stinëve

dhe kondensojnë në tubat e shkarkimit,

hapësirat e mia të largëta në trajtë lotësh.

Kështu më telefonon e merakosur

dhe ngre zërin

të mundësh rrapëllimën e një treni elektrik

që rrëshqet pranë teje

si dragojtë e përrallave tona.

Në se do vish, të betohem, e flaka moshën time,

dhe do të të çoj përdore në lëndinat e pranverave të reja,

në çastin kur xixëllonjat lajmërojnë se ngrohet koha

ndërsa mbajnë rradhën e çeljes së luleve,

të frutave të lidhura

dhe bëjnë inventarin e yjeve.