Projektimi i së ardhmes brenda konceptit të pritjes

 PROJEKTIMI I SË ARDHMES BRENDA KONCEPTIT TË PRITJES

(Parë te vëllimi poetik Shkretëtirë harrimi i Agim Matos)

Nga Dr. Irena Gjoni
 

 

1.     Hyrje

Shkretëtirë harrimi është vëllimi më i ri poetik i poetit Agim Mato. Vjen si një botim i Shtëpisë botuese “Faik Konica” në Prishtinë (2018). Ky autor, përmes kësaj përmbledhjeje të plotë,  prezantohet për herë të parë për lexuesit në Kosovë. Përzgjedhja e poezive, konceptimi i antologjisë dhe përgatitja e saj, është bërë nga  profesor Anton Nikë Berisha. Ky vëllim është një përmbledhje e poezive  më të mira të Agim Matos, përzgjedhur nga librat e tij poetikë të shkruar në vite. Vlen për t’u vlerësuar puna e profesor  Berishës për sqimën e përzgjedhjes së poezive të këtij autori si dhe për shoqërimin e kësaj antologjie me një parathënie të zgjeruar analitike për gjithë krijimtarinë poetike të Agim Matos. Përmbledhja është organizuar në ciklet: Pagjumësia e fjalëve, Shpirtësi deti, Shakullinë dallgësh, Pres të ik nga ky trup, Ujëvarë bardhësie, Valle pulëbardhash, Bukuri e heshtur.

2.     Tragjizmi i pritjes, në rrugëtimin poetik të Agim Matos

...Edhe në baladat më të trishta, ku pritja merr përmasën e të jashtëzakonshmes, formula e saj magjike prej kohe, është mitike: nëntë vjet e nëntë muaj e nëntë javë e nëntë ditë e nëntë orë ... . Pas kësaj hapësire të limituar, gjithçka zhbëhet.

E nisa me pritjen baladeske këtë shkrim për Shkretëtirën e harrimit të poetit Agim Mato, sepse gjithë vorbulla poetike e këtij libri, sillet rreth poezisë antologjike Mea culpa, që shërben si mitra ku ngjizen gjithë bërthamat e tjera poetike të këtij vëllimi. Ndërsa vet kjo poezi, vjen si shkëndija në një natë të errët, që sintetizon 30 vite pritjeje të takimit të poetit me Muzën e tij, me Lirinë e tij, me procesin e krijimit të tij, me Poezinë e tij, me Librin e tij pikërisht aty ku i kishte lënë: në minierën e braktisur të poezisë së tij.  

Kur zbrita sërisht pas 30 vjetësh në minierën e braktisur të poezisë,/ e po çapitesha në galeritë e lëna përgjysmë/ duke kërkuar arin e fshehur nëpër guva,/ veglat e mia të punës/ të shpërndara pa kujdes në çaste zemërimi me perënditë, ngurova papritur dhe ashtu fluturimthi,/ bëra të ngjitem lart, ku prej kohësh përgatitesha për salltanetin e madh të vdekjes...[1] (Shkëputur nga poezia Mea culpa).

Treshi mitik këtë herë shfaqet i dhjetëfishuar, çka rrit tragjizmin e pritjes që përgjatë këtyre viteve të gjatë, që nuk u dihej fundi, dukej sikur horizonti i pritjes ishtë i pakohë, ose mbikohor. Ngjashëm me një pritje absurde beketiane.

Po çfarë kishte ndodhur me Agim Maton, me atë poetin e ri e plot ëndrra që sapo kishte spikatur si talent në letrat shqipe? Pikërisht kjo spikatje dhe dalja nga kornizat skematike të letërsisë së realizmit socialist, duke aspiruar lirinë poetike, bëri që Zeusi i kohës të vendoste t’i hiqte të drejtën e botimit. Në këto kushte, ishte sikur poetit t’i hiqej e drejta për frymëmarrje dhe këtu filloi edhe kalvari i tij shpirtëror. Shtrihesha në qelat nëntokësore të dyzetë shenjtorëve/ larg të tjerëve/ të lëpija plagët që më shkaktonte pritja jote[2] – thotë poeti. (Shkëputur nga poezia Erdhe vonë hyjnia ime).

Jetojmë në një qytet të vogël, jemi miq mes poetësh dhe përsëri e njohim kaq pak njëri – tjetrin. Duket sikur vendi i dikurshëm ku të kanë lënë pa frymëmarrjen shpirtërore e poetike, i ka ende të freskëta ato gjurmë që dhembin dhe e vetmja mënyrë për t’i tjetërsuar, është vetëm përmes vargut poetik. Duke iu shmangur rrëfimit të drejtpërdrejtë, që edhe ai ka vlerën e vet. Mbase ishte i nevojshëm krijimi i një distance gjeografike,  distance gjuhësore duke iu drejtuar një auditori të huaj, si  për të krijuar një distancë epike rrëfimi për të qenë i ftohtë e objektiv në rrëfim e në zbulim shtresash palimpsesti të kujtesës mendore e shpirtërore. Dhe pata rastin që të isha prezent në një rrëfim të trishtë të Agim Matos përballë një auditori prej liceistësh në Bari të Italisë ku ishim të ftuar të dy së bashku. Interesi i madh i atyre të rinjve italianë, për të njohur sa më shumë nga jeta dhe krijimtaria e poetëve shqiptarë të ftuar, ngacmuan kujtesën e Matos duke rrëfyer përmes detajeve të panjohura, gjithcka çfarë ndodhte me një poet që i hiqej e drejta e të shkruarit e të botuarit për arsye absurde, rrëfimi për ndjenjat e përziera brenda hapësirës kohore 30 vjeçare. Me dhjetëra vjet jam rropatur/ buzë lumit të harresës[3] – thotë Mato (Shkëputur nga poezia I murosur).  Pikërisht këto detaje, ndjeshmëria në rrëfim, njohja me një anë të panjohur të këtij poeti, më bënë edhe mua ta shoh në një dritë tjetër krijimtarinë e tij poetike.

3.     Reflektimi i honit poetik në krijimtarinë e Agim Matos

 Rasti i poetit Agim Mato, është unik në letrat shqipe për sa i përket kësaj situate, sepse reflektohet si një vakum shkrimi edhe në dorëshkrim, por jo vakum shpirtëror. Poeti  ynë e ka ruajtur thellë në vete të vërtetën e tij, të vërtetën e vendit të tij, të vendlindjes së tij, të njeriut të tij që për rreth tridhjetë vjetësh heshtjeje, është shtresuar e ngjizur, është pjekur e stërpjekur brenda shpirtit të tij[4], -  shprehet Anton Nikë Berisha në parathënien e librit.

Pikërisht, si ka reflektuar në krijimtarinë e tij ky hon unik poetik i Agim Matos, në çfarë trajtash është shndërruar, si u përball e u përplas me rrufetë e lirisë hipotetike, si projektohej koncepti i së ardhmes dhe dimensioni i saj brenda konceptit të pritjes, si komportohet në momentin që e ka lirinë e munguar dhe si e menaxhon artin poetik në kushtet e reja, shfaqen dukshëm te vëllimi i fundit poetik Shkretëtirë harrimi.

Ajo që vihet re në poezinë e Agim Matos të realizuar pas akumulimit të tij 30 vjeçar nën diktaturë e të shpërfaqur në dekadat pas viteve ’90, shprehet më së miri nga studiuesi Minella Gjoni në librin Fjalë zemre, ku shkruan për këtë poet: Mato sjell në poezinë shqipe një sërë cilësish të reja që lidhen me një shkallë ndjeshmërie të lartë, me një vetëdije estetike të re, që e ka bazën në rivlerësimin e figurës e të shprehjes poetike dhe në tërësi me emancipimin e poezisë aktuale. Shenjat e dukshme të këtij moderniteti janë se ai e ndien veten kryekëput poet, krijues, duke e konceptuar poezinë të çliruar nga detyrime të natyrave të tjera politike a sociale.[5]

4.     Projektimi i së ardhmes brenda konceptit të pritjes

Po çfarë na thonë poezitë e Agim Matos, se çfarë ka ndodhur me poetin në kushtet e një izolimi artistik? Cikli Pagjumësia e fjalëve e tregon më së miri se   ndërgjegjia artistike letrare e Agim Matos, përmes akumulimit shpirtëror, ka sofistikuar mjetet e “luftës” për një identitet midis një veteje personale poet dhe një krijese e kushtëzuar nga rrethanat historike dhe politike të kohës.

Që në fëmijëri, gërvishtja në kujtesë skena primitive/ si skenat e gjuetisë/ në artin prehistorik të shpellave./ kur m’u forcuan kërcinjtë,/ fillova të shkelja këmbëzbathur/ si një eremit nëpër gjiret e fshehta të  detit/ dhe të prisja të vije,/ si një Afërditë e ngjizur nga dallgët./ (…) Me një furçë më vunë të zografisja/ muret e zvetënuara të një epoke./ Kisha frikë ta thosha emrin tënd.[6] (Shkëputur nga poezia Erdhe vonë hyjnia ime).

Ky vakum shkrimi e dorëshkrimi i Agim Matos, është i lidhur si me instiktin e ruajtjes së vetes, si me instiktin e zhvillimit të qenies poet brenda tij, në pritje për një kohë tjetër. Pas vetes, si pas një dritareje,/ qëndroja në pritje të lirive të munguara[7], - thotë poeti. (Shkëputur nga poezia  Shembëllimi).

Një nga këto mjete “lufte” për një identitet midis një veteje private poet dhe një krijese e kushtëzuar nga rrethanat historike dhe politike të kohës, është projektimi i së ardhmes poetike brenda pritjes së tij poetike. Kjo ndodh sepse e ardhmja nuk është një atribut i jashtëm që i imponohet njeriut, por tipar thelbësor i ekzistencës së tij dhe i përcaktimit të kuptimtësisë së saj.[8] Kjo duket më së miri te vargjet e poetit: Dua ta mbledh hijen time, ta palos/ për ta lëshuar në një kohë tjetër./ Dhe dua t’i ikë kësaj udhe/ që më zhduket nën këmbë/ si një gjarpër i trembur. [9] (Nga poezia Lëkurë e fjalëve të kota).

 Koncepti i të ardhmes te poezitë e Agim Matos, shihet si tipar i ndërgjegjes artistike dhe bëhet njësh me ndjesitë e brendshme, në varësi të luhatjeve shpirtërore e poetike përkatësisht me situatat rrotull tij. Nga një anë ngre krye dëshira, besimi, shpresa e nga ana tjetër dyshimi, ankthi, frika. Të gjitha këto, të shprehura më së miri te poezitë e vëllimit Shkretëtirë harrimi. Megjithatë, ato që shndrisin më shumë, janë shpresa dhe besimi.

Brenda shpresës dhe besimit, ndërtohet edhe struktura e kohësisë me tri dimensionet e saj: të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen, duke përcaktuar dhe raportin e rendin mes tyre. Kjo duket në shumë poezi të Matos, por po veçoj Pres të ik nga ky trup: Pres të ik nga ky trup,/ nuk mund të banoj më/  në këtë karrakatinë të djegur nga ëndrrat e harruara ndezur./ Kaq herë e kam lënë të lëngojë këtë trup,/ në  pritje natë e ditë në zgrip të kohërave, buzë galaktikave.[10]  

Pra, si përfundim, vëllimi Shkretëtirë harrimi i poetit Agim Mato, mund të konsiderohet edhe si një libër jete i tij, ku në vitet e gjatë të pritjes poetike, projektoi të ardhmen, e cila gjendet e konkretizuar në faqet e tij, duke e vulosur këtë të ardhme me moton poetike: Me lopatëzën e një ëndrre zhvendose errësirën rreth e rrotull,/ hapi shtigjet që të lidhin me botën!

---

[1] Agim Matos Shkretëtirë harrimi, Shtëpia botuese “Faik Konica”, Prishtinë 2018, fq. 31.

[2] Agim Matos Shkretëtirë harrimi, Shtëpia botuese “Faik Konica”, Prishtinë 2018, fq. 31.

[3] Agim Mato, Shkretëtirë harrimi, Shtëpia botuese “Faik Konica”, Prishtinë 2018, fq. 36.

[4] Anton Nikë Berisha, Tronditje shpirtërore si mesazhe poetike, nga libri i Agim Matos Shkretëtirë harrimi, Shtëpia botuese “Faik Konica”, Prishtinë 2018, fq. 9.

[5] Minella Gjoni, Fjalë zemre (Studimor), Shtëpia botuese “Ada”, Tiranë 2012, fq. 22.

[6] Agim Mato, Shkretëtirë harrimi, Shtëpia botuese “Faik Konica”, Prishtinë 2018, fq. 33-34.

[7] Agim Mato, Shkretëtirë harrimi, Shtëpia botuese “Faik Konica”, Prishtinë 2018, fq.128.

[8] A. Hoxha, Tipologjia e konceptit të së ardhmes në romanin shqiptar para dhe pas viteve ’90: IAP, Prishtinë 2016.

[9] Agim Mato, Shkretëtirë harrimi, Shtëpia botuese “Faik Konica”, Prishtinë 2018, fq. 35.

[10] Agim Mato, Shkretëtirë harrimi, Shtëpia botuese “Faik Konica”, Prishtinë 2018, fq. 118.