Alberto Moravia
I MAHNITSHËM
tregim
I gërthas mamasë:”Ti nuk e di kush jam. Nuk ke as
idenë më të vogël me kë rron përballë, nën të njëjtën çati.” dhe pastaj dal
duke përplasur derën me tërë fuqinë. Një herë në veturën time të përdorur
jashtë mase, ndërsa e drejtoj ngadalë për të mos sforcuar motorin, që ka nevojë
për një revizionim kapital, pyes veten, kështu,
si për të luajtur, kush jam, në fund të fundit. Dhe atëhere e kuptoj se nuk kam
ç’bëj tjetër veçse të sikletosem nga e vërteta. Kush jam? Jam poetesha e madhe
që po shkruaj një poemë të pavdekshme: banoj në një apartament nën çati, në
majë të një grataçele të New Yorkut, nga dritarja shoh të tjera grataçela të
sulen në garë drejt qiellit. Jam shkencëtarja gjeniale që zbulon bacilin e
kancerit: në heshtjen dhe në vetminë e laboratorit tim, në Paris, njoh gëzimin
e thellë të zbulimit më të madh të shekullit. Jam revolucionarja heroike
latinoamerikane që, me të aguar, shkon të dëgjohet në Pallatin e Qeverisë: eci
nëpër një rrugë të vjetër spanjolle, gjatë dritareve të përforcuara me shufra
hekuri, kam xhepat plot me bomba dhe një pistoletë të fshehur në gji. Po pse, duke
mos qenë asgjë, jam njëkohësisht poetesha e madhe, shkencëtarja e madhe,
revolucionarja e madhe? Për arsyen e fortë që unë “e di” të jem? E përse “e
di”? Nga mund të vijë, në se jo nga realiteti idea e madhështisë sime? Nga ky
fakt nuk iket: ku ka zë, nuk është pa gjë, dhe e kundërta, pikë, mbaroi.
Ky mendim më sjell në humor të mirë,
kompromentuar pak më parë nga një frazë e nënës sime: “Je njëzetë e tetë vjeçe,
je e mirë për asgjë, një dembele që shkon kohën duke tymosur, duke dëgjuar
disqe, duke kafshuar thonjtë, duke shtrydhur puçrat.” Duke kujtuar idenë e shtrydhjes
së puçrave, për një çast, egzaltimi im bie si niveli i ujit që zien, kur i hedh
një sasi tjetër uji të ftohtë. Po, është e vërtetë, puçrat nuk më lenë rehat, një ikën dhe një
tjetër shfaqet, kushedi përse, provoj ti shtrydh para pasqyrës për orë të tëra,
dhe kur nuk gjej më, si të thuash, i shpik,
duke shtrydhur lëkurën deri sa nxjerr gjak. Po
kjo rënie zgjat pak. Pastaj, gati përnjëherë, uji, në tenxheren e trurit tim
rifillon të ziejë. Ekzaltimi pushton sërish mendimet e mia. Përpara! Përpara! Dang!
Tërheq frenin
e dorës, hap portën dhe hidhem jashtë. E futur në parafangon e makinëzës sime,
e drejtë, e paprekur, verbuese, kofanoja e një makine të madhe luksi, tip
kabriole, ngjyrë shampanje. Një mesoburrë, i gjatë dhe i ngjeshur, i veshur në
gri, me një kapele të vogël prej stofi mbi sy, më qëndron para i gatshëm, me
bllok dhe stilolaps në duart e tij me doreza. Rrotull ishte formuar tashmë
turma e paevitueshme e kuriozëve të
pangopur për argëtim të lirë. Personi më flet me një zë hundor: “Zonjushe, ju
vinit nga e djathta dhe më keni prerë rrugën. Nuk ka rëndësi. Më jepni
ekstremitetet e siguracionit tuaj.”
Shoh
parafangon të mbedhur shuk dhe ulëri:
“Po ç’ekstremitete, ç’ekstremitete. Dhe tani mbetem pa
makinë për kushedi se sa kohë. Më thuaj si t’ja bëj.”
“Të ecësh në
këmbë. Ju lutem, të dhënat.”
“Në këmbë të
ecësh ti, fytyrë e keqe prej varrmihësi. Çfarë beson, se kam frikë prej teje,
se ke para ndërsa unë, në dukje, mundet edhe të të ngjaj si një qyqare e
varfër? Por gabohesh, edhe pse mban syze të rrethuara me ar, nuk sheh mirë. Unë
jam dikush që nuk e imagjinon dot, dikush, përballë të cilit ti duhet të
gjunjëzohesh.”
“Ja karvizita
ime. Ju lutem, më jepni gjeneralitetet tuaja”
“Gjeneralitetet,
bririn! Shkruaj: gjeni. Po, jam një gjeni,
pikërisht kështu dhe ti në bllokun tënd duhet të shënosh: gjeni.”
Turma rrotull
nënqeshet gjithë hare: kishte shpresuar në një inskenim dhe dhe tashmë e ka. Njeriu
i makinës së madhe pret, me vetullat e rrudhura, me bllokun dhe stilolapsin midis gishtave brënda
dorashkave. Një rojë, pas pak, shfaqet nga nuk e di se ku, dhe atëhere duhet,
sipas rregullit, ta furnizoj me të ashtuquajturat gjeneralitete: Zoe Proietti,
vjeç njëzetë e tetë, e bijë e Giovanit dhe e Rosa De Santis, beqare,
daktilografiste. Pak nga pak, duke dhënë këto informacione, kam të njëjtën
ndjesi, që padyshim provon një ujk apo leopard që e sheh veten, pas një beteje
të gjatë të mbyllur në një kafaz. Unë jam ujku, leopardi, domethënë gjeniu dhe
hekurat e kafazit janë emri im, mbiemri,
atësia, mëmësia, gjendja civile, profesioni, adresa.
Po shihni se ç’është shpirti! Me të mbyllur incidentin,
vazhdoj rrugën dhe atëhere egzaltimi rikthehet të më rindizet dhe sërish truri
im është mes flakëve. Pothuajse pa e kuptuar, parkoj në të vetmen rrugicë, ndal
të vërej në një vitrinë një palë pantallona aspak të këqija, u përgjigjem me të
njëjtën monedhë dy djemve që përpiqen të më sfidojnë, bëj, me pak fjalë, një
sasi gjërash dhe në të njëjtën kohë, në gjendjen time shpirtërore, ta themi pak
lirike, nuk do të mundja t’i bëja. Pra, papritmas, konstatoj se ndodhem
përballë portës së Xheremias. Si kam mbërritur? Mister.
Xheremia është
i dashuri im dhe është edhe ai një gjeni, edhe pse i një gjinie tjetër nga unë.
Ndryshimi midis tij dhe meje është se unë jam një gjeni që mund të zhvillohem
në çfarëdo drejtimi: shkencë, art, politikë, ndërsa ai është një gjeni, ta
themi kështu, i veçantë. E veçanta e veçanësisë së tij është të shkruarit e
subjekteve për kinema. Subjektet e tij janë të mahnitëshme, nuk ka tjetër
fjalë, kryevepra autentike të vërteta. Natyrisht, nga që Xheremia është një gjeni,
njerëzit e bëjnë me kast që të mos e njohin gjenialitetin e tij. Dhe kështu
subjektet bëhen kapicë njeri mbi tjetrin, në raftin e tij; dhe një gjeni si ai
detyrohet të jetojë me marifete, praktikisht në mizerje.
Ngjit dy e nga
dy, shkallët e pjerrta dhe me lagështi, me këto mendime, (po shumë të tjera
ndërkohë kalërojnë: truri im është një det në një furtunë të përherëshme),
trokas në katin e pestë në një derë të errët. Xheremia vjen të ma hapë. Është i
gjatë, i fuqishëm, me një kokë të madhe me flokë kaçurrela, me ballin e ulët,
sytë e vegjël, hundën e madhe, gojën të gjerë. Eshtë një fytyrë e thjeshtë, me
një ngjyrë uniforme të bukës pak të pjekur, prej fshatari; dhe në fakt i ati
është, banon në një fermë në fushë, punon tokën. Po
unë “e di” se është një gjeni, siç “e di” se unë vet jam një gjeni. Po, është një gjeni, siç janë pak të tillë; dhe duhet ta
mbaj shtrënguar, në të kundërtën, në se e humb, ku ta gjej një gjeni të tillë?
Hyj dhe shkoj
të ulem në të vetmin divan, sidoqoftë të shkatërruar dhe me një këmbë mangut,
në këtë kaos që është e vetmja dhomëz në
të cilën ai rron. E pyes: “I telefonove producentit?”
Është ulur në
cep të krevatit. Përgjigjet me zë të zymtë: “Po,
i telefonova.”
“Dhe atëhere?”
“E mohoi.”
“Maskara dhe
idiot.”
“Po, idiot sepse subjektin kësaj radhe ia kisha bërë
pikërisht në përshtatje me aktoren e vet. Po
çfarë do, a mund ta kuptoj çfarë do? Me këtë subjekt mund ta kapërxente
miliardin, me siguri.”
“Miliardin?
Them ndoshta dy, tre miliard.” Marr nga paketa e cigareve, pothuajse bosh një
bisht shumë të vogël dhe e ndez, duke djegur buzët. Pastaj i them: “Lexomë
subjektin.”
“Po e njeh, ta kam lexuar, pra”
“Rilexoma.
Është i mahnitshëm. Dua të ngopem sërish.”
Bindet shpejt
sepse midis nesh unë jam gjeniu që komandon dhe ai gjeniu që bindet. Ngrihet,
shkon te skrivania, veçon nga pështjellimi i letrave fashikullin e subjektit,
kthehet të ulet mbi krevat, kollitet dy a tre herë dhe fillon ta lexojë me
zërin e ngathët dhe refleksiv prej fshatari që i bën të gjitha gjërat me
lehtësi dhe të aplikueshme. Subjekti tregon ngjarjen e një djali e të një vajze
që bëjnë një grabitje në një dyqan bizhush dhe pastaj me lekët blejnë një sipërfaqe
në fushë, ndërtojnë një shtëpi dhe fillojnë të punojnë tokën. Xheremia lexon
subjektin dhe unë dëgjoj duke tymosur dhe duke aprovuar me kokë në pjesët më të
bukura. Sapo mbaron i them me një bindje të thellë: “Edhe një herë më shumë: i mahnitshëm!
Një kryevepër e vërtetë. Xheremia, je një gjeni i vërtetë e autentik.”
Nuk thotë
asgjë, qëndron me ballin e ulur, si një buall që ka marrë një çomange midis
brirëve. Pastaj përgjigjet: “Qofsha gjeni. Ndërkohë, megjithatë, nuk arrij ti
fus në treg, dhe nuk ka para, nuk kam as unë e as ti.”
Qëndron i
heshtur një çast, pastaj rifillon me një zë të lehtë dhe vajtues: “Më ka ardhur
në majë të shpirtit, duke jetuar në këtë mënyrë. Kam vendosur të kthehem në
fshat, te të mitë. Të paktën do të mdihmoj tim at në punët e tokës. Pastaj do
të shoh.”
“Po kjo do të thotë që duhet të ndahemi. Apo
gaboj?”
“Jo, nuk gabon,
do të duhet të ndahemi.”
“Xheremia, më
thuaj të vërtetën, ti do të më lesh?”
“Nuk jam unë
që dua, por situata.”
Atëhere, aty
për aty, e kuptoj se duhet të bëj një sforco ta parandaloj që të mos më
braktisë e mbi të gjitha, për t’i ngritur besimin në vetvete. Koka ime, zakonisht,
është një fishekzjarr idesh, e gjitha një shpërthim inisiativash. Flak e
vendosur bishtin e cigares, tashmë të katandisur me pak fije duhani dhe them:
“Xheremia, kam një ide.”
“Çfarë?”
“Xheremia, nuk
duan subjektin tënd. Dhe atëhere, duke parë se nuk e duan, i bëjmë ta pranojnë
me forcë,”
“Po ç’thua? Në ç’mënyrë mund ta detyrosh një producent të
bëjë një film që nuk e do?”
“Ç’hyn filmi!
Ç’hyn producenti! Subjektin ne do ta jetojmë dhe do t’ja imponojmë botës. Në
vend që të bëjmë një film për dy të rinj që hyjnë në një dyqan orësh,
kërcënojnë me pistoletë dhe rrëmbejnë bizhuteritë, do të jemi ne që do të
shkojmë me të vërtetë në një dyqan, që do të kërcënojmë me të vërtetë me
pistoletë dhe do të rrëmbejmë me të vërtetë bizuteritë.”
“Po kjo është një plaçkitje.”
“Praktikisht,
po.”
Përktheu:
Agim MATO
Shumë interesante,
RispondiElimina