Mendime pa strehë

ALUSH AVDULI 

MENDIME PA STREHË

RRETH VËLLIMIT POETIK “LUNDRIMET” TË AGIM MATOS

Poezia kujtohet për ardhmërinë. Tanimë  është nisur dhe ka mbërritur dje si vdekje në pavdeksi. Poezi– pulbardha flatruese në eter si drita që nuk njohin shuarjen. Ndjeshmëri e brishtë kaotike e çliruar nga shpirti si papeshë përjetësie. E trishtë. Në rënien e tiranisë kërkon plagët e saj. Përrethësia e poetizuar në çdo metër katrore dhe më tepër, gjerësi e pamatë hapsirore, tingëlluese, vegimtare në universializmin e lirisë. Fundo në misterin e vetvetes. Në nivele të epërme absolute e copëzuar, errësirë e zhvirgjëruar nga vezullimi i ndezur, pllenuese e vijimeve... Anije e dehur lundruese në pabregzim. Furi e një ligjërimi, në zhbërje dalldi e ritëm.  Risike deri në vdekjen e së shkuarës. Fjalët gjallërojnë, lëvizin, përthyhen, provokojnë, manifestojnë, në ngritje vibruese , nga dëshira për të përfshirë gjithçka. Cilësia kundër sasisë. Përbri poezisë së vërtetë pandashmëri dinjitoze e kursyer nga superlativat në hakërrim. Poezia dhe poeti të tretur në njëjtësi... Të gjitha këto edhe më shumë të vegullojnë në mëndje gjatë leximit të vëllimit poetik  “Lundrimet’’ të krijuesit, mjeshtrit të madh të fjalës, Agim Mato. Janë të rrallë poetët që arritën të çlirojnë  natyrshëm një energji shpirtërore tejet drithëruese, si kjo e Matos. Po ç’është kjo egzistencë poetike përherë në befasime spirale?!..  Përgjigjia në përsosje del nga vargjet :

“ Kam përshtypjen se u mblodhën aromat e tokës,  
 gjithë dritat, gjithë rënkimet e detit, 

meditimet e ullinjëve

dhe më krijuan mua.

 Kam përshtypjen se jam çdo gjë

 mbi këtë dhe që rrahin valët’’.

Origjina ka braktisur mjerimin e saj për të na mësuar ndryshe...Ndjesia jashtë zhurmës së mendimeve, ftilluese në qetësinë e  vrenjtësirës e pacënuar nga synimi. Të zotroja një mundësi të artë do ta lija mëndjen time të parëndësishme tejet të lirë për të vlerësuar poezinë me fjalët që mungojnë. Por dyert e hapura mbyllin dëshirën. Etimologjitë  dhe tabutë afrohen me pako për të korrnizuar frymarrjen. Vlerësimet sipas motit.  “ Syri i kohës në ballin e Qikllopit’’... Marrëdhëniet  janë të diela tek pasqyrat. Këtë e ndjenë më shumë në poetikën e Matos. Poezi e pabarabartë me vështrimet, përparimi i dritës  në rrugën e mugëtirës. E lexueshme me jermin e vëmëndjes, magjepse kur pohon:

“Tani ushtrohem të prek errësirën

Si i verbëri që kërkon të prek rrezikun

Ky rrezik është emocioni që prodhon 

Gjëndjen e misterit që duam

Hovin për të panjohurën që na pret.’’

Pa dyshim poezia e titullur “Pjalmi i yjeve’’ nga e cila shkëputëm vargjet e mësipërme, është një dialogim i pashëmbullt me të dashurën për dashurinë. E pakraha-sueshme nuk sponson “lirizëm’’ në masakër trëndafilash. Meteorike zvogëlon bëmat e realitetit. Si e vetme shton kapërcimet... Kumtare e hyjnores me gjuhën e lartësuar. Qielli dhe deti mundësi të barabarta për njëri tjetrin. Kështu edhe “Lundrimet që nisin nga shpirti’’ nuk njohin largësitë që vëren syri si shërbëtor i vështrimeve. Është fuqia e së dukshmes deri tek padukshmëria që mrekullon universin poetik të Agim Matos. Kalendarët janë shpikje. Realitetet që i marrim për kohën tonë janë mungesë. Kështu shkrehen britmat në qetësi. Poezia është “vetmi kozmike apo fundi i saj?!’’.. Përgjigja rri pezull mbi humnerë si e zeza e korbit shuar në agullime. Ëndërroj Poetin (Agimin) në një kënd pa emër të planetit që shkruan një poezi që nuk flet për asgjë. Mbase kështu poezia e tij si gjëndje e paqetë shpirtrore ka për të shpëtuar nga robëria që ofrojnë përcaktimet dhe kufizimet steriotipe të kritikëve dhe analistëve të vetshpallur si gojë publike në llomotitje të njëtrajtëshme. Si servile njëherësh ato projektojnë edhe shkatrrimin e saj (poezisë). Vetëm në mendime pa strehë poezia ndjehet e vlerësuar dhe... Ç’largësi e mrekullueshme përfundimi!...

Letra e kryetarit të Seattle

LETRA E KRYETARIT TË SEATTLE

Kryetari i Seattle ishte njeri nga të fundmit e rregullit moral Paleolitik. Aty nga viti 1852,  Qeveria e Shteteve të Bashkuara kërkoi blerjen e tokave të indigjenëve lëkurëkuq, për njerëzit e sapoardhur në Shtetet e Bashkuara dhe, si përgjigje, Kryetari i Seattle shkroi këtë letër të mrekullueshme.

                                        Joseph Campbell – “Fuqia e mitit”

      Unë veçse e kopjova dhe e  shtriva në vargje letrën e  tij.

                                                                               A. Mato

“Presidenti në Uashington dërgoi fjalë se dëshiron të

blejë tokën tonë.

Por, si mund të blihet e të shitet toka, qielli?

Këtë nuk jemi në gjendje ta kuptojmë.  

Nëse ne nuk e zotërojmë freskinë e ajrit dhe llamburitjen

e ujërave, po ju, si mund t’i blini ato?

Çdo thërrmijë e këtij dheu është e shenjtë për njerëzit e mi.

Çdo halë pishe, çdo breg rëre, çdo bulëz vese në pyjet e errët,

çdo lëndinë e shkurre,

çdo kërcell e gjeth me të cilin përgatisim melhemin për të

 përtharë plagët, çdo aromë rrëshire,

çdo gumëzhimë insekti,

të gjitha janë të shenjta në kujtesën  

dhe përvojën tonë.    

Ne e dëgjojmë limfën që rrjedh në drurët si gjaku në venat

 tona.  

Ne jemi bijtë e tokës dhe ajo është nëna jonë.

Lulet e parfumosuara janë motrat tona.

Ariu, dreri, shqiponja e madhe, janë vëllezërit tanë.

Kreshtat e shkëmbinjve, lëngu i vesës, trupi i nxehtë

i mëzave dhe njeriu, të tërë i përkasin një familjeje.

Ujërat  vetëtitës që derdhen në shtratin e lumenjve nuk

 janë  thjesht ujë,

por gjaku i paraardhësve tanë.. Mërmërima e ujërave

është zëri i babait të babait tim që nuk shteret kurrë.

Lumenjtë janë vëllezërit tanë.

Ata shuajnë etjen tonë.

Ata bartin kanoet tona

dhe ushqejnë fëmijët tanë.

Kështu që ne duhet t’u ofrojmë lumenjve atë ngrohtësi që

ju i dhuroni çdo vëllai.

Nëse ne ju shesim tokën tonë,

kuptojeni që ajri është i virgjër

dhe i vyer për ne,  ai dhuron shpirtin e vet për

 tërë jetët që mbështet.  

Era që i dha gjyshit tonë frymën e parë

gjithashtu mori psherëtimën e tij të mbrame.

Kështu, nëse e shesim tokën tonë,

ju duhet ta mbani atë veçmas dhe të  bekuar,

si një vend ku njerëzit

mund të shkojnë të provojnë erën që është ëmbëlsuar

prej luleve të lëndinave e livadheve.

A do t’u mësoni ju fëmijëve tuaj

ato që u mësonim ne fëmijëve tanë?

Që toka është nëna jonë?

Gjithçka që i ndodh tokës, u ndodh tërë bijve të saj.

Ne këtë dimë:

toka nuk i përket njeriut,

është njeriu që i përket asaj.

Tërë gjërat janë të lidhura,

si gjaku që na bashkon të gjithëve.

Një gjë e dimë mirë:

Zoti ynë është njëherazi edhe Zoti juaj. 

Toka është e adhuruara e tij

dhe të dëmtosh tokën është të ngresh një mal mos-

respekti për krijuesin.

Fati i së ardhmes sonë është mister.

Çfarë mund të ndodh kur buajt të jenë therur të gjithë

dhe kuajt e egër t’i kemi zbutur?

Çfarë ka për të ndodhur,

kur në thellësitë  sekrete të pyjeve

të ndjehet prania e njeriut

dhe kur pamja e kodrave të zhvoshket prej rrjetit të

 telave telefonikë?

Ku vallë të jenë pyjet e dendur,

ku?

Askund më.

Dhe ku të jetë shqiponja?

Askund.

Do t’i themi lamtumirë mëzit të shpejtë dhe gjuetisë?

Kur më i fundit Njeri i Kuq ka për t’u zhdukur bashkë

me tërë viset e virgjëra dhe kujtesën e tij

dhe do të jetë veç hija e ndonjë reje

duke u zhvendosur përmes rrafshinave me bar,

a do të mbeten këto pyje dhe këto brigje aty ku janë?

A do të mbetet këndej

ndonjë prej shpirtrave të njerëzve të mi?

Ne e duam këtë tokë,

si një i sapolindur

që kërkon gjirin e së ëmës.

Kështu, nëse ne ua shesim këtë tokë,

duajeni siç e kemi dashur ne.

Kujdesuni për të siç u kujdesëm ne.

Mbajeni në mendje dëlirësinë e tokës siç ishte

në momentin që e morët atë.

Mbrojeni tokën për tërë fëmijët

dhe duajeni,

si Zoti na do ne të gjithëve.

Siç jemi ne bijtë e këtij dheu,

edhe ju jeni bijtë e tij.

Së paku një gjë, ne e dimë mirë:

Ka vetëm një Zot.

Asnjë njeri, qoftë ai i Kuq apo i Bardhë,

nuk mund të veçohet e të mburret

se ky zot i takon vetëm atij.

Ne jemi vëllezër, tek e fundit.”