Intimiteti poetik i Agim Matos

Vasil Klironomi

Intimiteti poetik i Agim Matos

 Një poet intim, afron vëmendjen e lexuesit me zë të ulët. Ashtu si  me miqtë ose me njerëzit e njohur prej vitesh dhe përpiqet, të ruaj vlerat e intimitetit  me lëvizjet e duarve.

Në poezinë e Matos, lexuesi edhe pse i shprehur në numrin njëjës, përmban brenda nocionit një numër të papërcaktuar në njerëz.  /Ke qenë ndonjëherë në ishullin e largët të utopisë?/- i drejtohet Mato, numrit të papërcaktuar-(lexuesit.) dhe nëpërmjet intimitetit, fut në program kujtesën.

Edhe pse lexuesi i sotëm e shikon poezinë si diçka të largët nga realiteti, Mato tregohet këmbëngulës. Demistifikon “vështirësitë” e poezisë, dhe përditëson  lexuesin  nëpërmjet emocionit. I jep kështu intimitetit vlerat e një komponenti dhe e përdor atë, për të ndihmuar lexuesin në asimilimin e rrëfimit. Lexuesi që ka arritur të shijoi dhe të kuptoj të “fshehtat” e  poezisë së Matos, ka shpëtuar nga modelet tradicionale të poezisë. Ky është dhe qëllimi i poezisë së Agim Matos: nëpërmjet intimitetit, t’ i  mësoj atë çka nuk di lexuesi.
Në poezitë e Matos, fjalë kyçe,  ndihmojnë aftësinë e të shprehurit dhe hapjen e mendimit në vargje. Me një  pikëçuditje pas pikëpyetjes, ka kurajën t’ i japi vargut nëntekst. /Si kishin rrojtur kaq gjatë/ në këtë haresë të pashpirt?!/- shkruan në poezinë MEA CULPA

Në vargjet e tij, nuk ka fjalë të shumëpërdorura. Agimi di si të shpëtoj fjalën nga keqtrajtimi. Në poezitë e Agimit, lidhëzat, këto fjalë shërbyese, ndihmojnë funksionin pyetës dhe e bëjnë më kërkues, njëkohësisht, justifikojnë pamundësitë.
 Menjëherëshmëria e ngrohtësisë dhe përparësia që u ka dhënë relikteve gjuhësorë,  nëpërmjet metaforave, i japin shtytje lexuesit të lexojnë poezitë njëra pas tjetrës. Kështu nëpërmjet intimitetit,lexuesi njihet me përplasjet e mëdha, që ndodhin në trurin dhe zemrën e poetit

Figura kryesore në poezitë e Matos, pa një emër të dytë  mbështetës, është përherë në një endje sa torturuese, aq dhe emocionuese. E torturon pyetja, kërkon pozicionin social, kërkon të dalë prej vetes, për të shpëtuar nga vet qenia e tij. /Në mos sot, nesër, do ta le këtë trup./ shkruan poeti dhe zhvishet  nga veshja e mosbesimit. A nuk është ky një lajm poetik që synon promovimin e vlerave?

Edhe pse sot poezia lexohet pak, ose më mirë nga pak njerëz, në vargjet e Matos, ruan vlerat që ka pas në shekullin e mëparshëm. Vargu i tij, i pasur dhe i stolisur me nyjëzime, me pjesëzat trajtëformuese që ndihmojnë në renditjen e mendimit dhe Sesia e ndërtimit të vargut, nxjerrin më në pah harmoninë mendim-lëvizje.  Të gjitha këto bëjnë që poezia në tërësi  të përcaktohet nga disa mbiemra. Ky është dhe arti i fjalës, ose më mirë arti i gjuhës shqipe. Fjala lajmëruese e shprehur në veçorinë leksikore të Shqipërisë së Jugut në poezinë e Agimit,( jo pa qëllim) nuk e ka fundin para një pike,  ashtu siç e kërkon gramatika, por para një pikëpyetjeje. Në vargjet e Agimit në dy fjali të bashkërenditura, fjalia e dytë shpreh një pasojë. /Por befas dëgjoheshin sëpatat/ dhe rreth e rrotull binin cifla rënkimesh./ shkruan poeti.

Mato, i dashuruar pas ngjarjeve dhe figurave të shekujve të kaluar zbret në kohë, atje ku ka ndjekur historinë nga letrat, por jo nga afër rrjedhën e jetës. Merr guximin dhe zbret për të na sjell një grusht ujë akoma dhe nga burime historike të pa shkruara. Nëpërmjet vargut epik, disa herë, kalon metrin historik për të na dhënë autentiken por në pamundësi, na ka dhënë vetëm përafruesen. Thua të jetë ky një test social që e detyroj të dalë nga rruga në kthesat e mëdha historike?! Ndoshta, se dhe Agimi, ashtu si pjesa e madhe e poetëve, nuk mund të mbetej jashtë trazirave sociale. Këto në poezinë e Agim Matos vërtet u shoqëruan me lëvizjen e duarve, por për hir të mbijetesës  u thanë me zë të lartë, kështu që, nuk mund t’ i quajmë intime. Është krejt ndryshe kur ve në funksion kujtesën, këtë ndërshtresë të çmuar midis të shkuarës dhe të tanishmes. Këtu, sesia e rrëfimit poetik në ndërveprim me karakteristikat letrare krijojnë baticën  dhe ashtu si fenomenin natyror e bëjnë krijimin jo marramendës. /Avulli i tokave të kthyera mbushte hapësirat/ si një thimjam i vërtet njerëzor./ Poeti dhe nëpërmjet këtij intimiteti na bind se edhe tani që shëndeti i tij është ligështuar, shpirti i tij krijues, është përherë në aktivitet. Poeti në madhështinë e vet.

Në përmbledhjen poetike “Kopshtet e kujtesës”, të këtij poeti, që u përkthye në gjuhën greke, përkthyesi Andrea Zarballa u përpoq dhe i qëndroi besnik qëllimit të autorit, d. m. th. edhe në përkthim, intimiteti është labirinti që të nxjerr në takimin me lexuesin. Ruajti gjithashtu ekuivalencën nga gjuha e burimit, në atë të synuar.

Në përkthimet e poezive të Agim Matos, poeti  Andrea  Zarballa, ky përkthyes me përvojë, i qëndroi besnik ideve dhe mesazheve, por po aq edhe frazës.( Kjo, nuk do të thotë se përkthimi është bërë fjalë për fjalë.)Me poezitë e Matos, shqipja është futur në gjuhën greke, sikur të ishte një dialekt i saj. Aq bukur.