Vladimir
Muça
LIRIZMI ATDHETAR NE SINOPTIKEN E NJE POETI
(Rreth dukurive
të reja lirike të poetit Agim Mato)
Në produktet
librare të hedhura sot në tregun e të shkruarit poetik, lirizmi erotik është
dominant, rrallë gjejmë libra të një lirizmi natyror, atdhetar, shoqëror,
e aq më pak patriotik. Shumë më pak një lirizëm të konverguar patriotik-
epikobalaidik. Një risi që e kërkon si domosdoshmëri zhvillimet e reja të
poetekës shqiptare, në kuadrin e një moderniteti, globalizmi kulturor, ku krijuesit,
studjuesit, kritikët duhet t’a vënë në planet e para krijuese, në perceptimin e
estetikave të reja lirike.
Nga librat poetikë
botuar pas viteve ’90, në rrëmimtarinë për të gjetur në to risi, më tërhoqën
vëmendjen nocionet e reja lirike të Agim Matos, veçantitë që ato
perceptojnë.
Si kurrë më parë,
në këto vite të pos soc-realizmit uni lirik është bërë një
imperative në proçesin e krijimit poetik. Mirpo në kuadër të hapjes ndaj
letërsisë gjithë- botërore, të rrymave që penetruan, lirizmi në tërësinë e tij
e pasuroi shumëllojshmërinë, por njëkohësisht u bë pjesë e një poezie , të një
lirizmi më universal. Lirizmi u shkëput nga ato elokuencat e salloneve, nga
kishëzat e vogla, tempujt vetiak, nimfat, duke u larguar sa më shumë nga një
fragmentarizim shpirtëror momental, nga të cilët me shumi, më parë është
mbingarkuar.
Të gjithë poetët,
në sensin përgjithësues, lundrojnë në një varkë; ndjejnë secili një farë
peshe sugjestioni, trandjeje shpirtërore, angazhim drejt një prirje për të
hulumtuar çfarë fshihet nën dallgëzime valësh poshtë kësaj
varke. Secili krijon sinoptikën e vet në bazë të një kaleidoskopi shpirtëror,
ndaj dhe vështrimi estetik bëhet i larmishëm, i vëmëndshëm ndaj përjetimeve
shpirtërore e dramaticiteteve sociale; ndaj dhe në këtë aspekt lirik, si në
gjithë vendet që tashmë e kanë kaluar me kohë këtë traumatikë të
lirizmit, poetët tanë jetojnë, punojnë, krijojnë në një botë dytësie. Ata
qëndrojnë mes dy rrymave krijuese; një rrymë që ecën me konseguencën e
traditave (hera herës në të shumtën të bërë tabu’); kjo rrymë mundohet të gjejë
forca e t’a transfigurojë atë duke duke mos dalë nga klishetë;
ndërsa rryma tjetër lidhet me ngopjen nga risitë e zhvillimeve kohore, hapjen e
shtigjeve drejt horizonteve të reja të cilat nuk janë aspak ato shpirtërore të
përvëluara, liqeneve kaltërosh, nemitës, apo maleve me borë.
Mjafton të sjellim
në evidencë prurjet surrealiste të ekzistencializmit , antikonfrontizmit, të
vullnetit që spikat sot në poezinë e re, në ligjërimin e çliruar nga caqet e
vendosura si në vrapimin me pengesa, aftësinë poetike të shumë-llojshmërisë
lirike për t’ iu përgjigjur me anë të imazheve të reja, shkaktuar nga
ankthet shoqërore e i dilemave që shtron fati i vazhdimësisë jetësore???
Këto dilema
bëhen më drithëruese se kurrë sidomos sot, në stadin e domosdoshmërisë të
zhvillimit të një revolucioni lirik, krahas vënies në pikëpyetje të misionit e
fuqisë të poezisë lirike, e cila po vetëkatarsohet që prej fillimit të
shekullit të 21- të në vendin tonë, po aq sa dhe formatet e tjera
shkrimore.
Çfarë është poezia
lirike? Lojë ndjenjësore, ushtrim shpirtëror, reflekse subkoshience,
letërlakmues për njohje, angazhim në zhvillimin shoqëror, diçka hyjnore
që zbret nga qielli si suret në mendjen e “Muhametit”, apo ar vese që “pikon
yjet”, apo është diçka që buron nga mendja njerëzore si aftësi për të
kontrolluar gjithçka e mundësi prefernciale në interpretimin e tyre!?
Me flakjen tutje, “
arratisjen” nga klishetë e soc-realizmit, mbas viteve ’90, çdo poet është i
lirë t’u përgjigjet sipas mënyrës, mundësisë e aftësive personale këtyre
pyetjeve që aktualisht në vendin tonë janë eminente. Kjo do të thotë se
poezia lirike sot po merr pjesë në kërkimin e shumë-llojshmërisë së saj, në
veshjen e kostumit të një moderniteti të ri, sfilimin e shumë lloj stileve.
***
Si shumë të tjerë,
edhe poeti Agim Mato, me këtë udhëtim lirik përpiqet të çajë murin e fjalëve
tabu’, të bëjë qilizmën e një një ligjërimi dhe ta shtrojë atë me një vreshtari
lirike, me lloje rrushi lirik për raki, për verëra, per trapeze, por dhe për
uthull, që të thartojë turinjtë e atyre që akoma këndojnë “babaqemon”.
Për këtë poeti
shpik esencat lirike me anë të mjeteve shprehëse, metaforat, simbolet,
krahasimet, similitudat, tropet, me qëllimin e vetëm që lirizmi i tij të jetë i
kudondodhur në aventurën e jetës njerëzore.
Në tërësinë e vet,
materiale librare e krijuar me ngjyra realiste, me patose sociale, e ka
jetësinë e gjatë, sepse ajo përkon me shpirtin e popullit, se në këtë materie
librare, populli sheh vetveten.
Kur lexon
produktet poetike të Agim Matos, të duket sikur lundron në një oqean kohor, ku
hera herës tsunamet shoqërore ngrejnë dallga marramendëse e arka e “Noes”
mendimtare tretet horizonteve për ankorimin e shpresave.
Kjo kohë, tek
poeti, identifikohet si një iracionalitet, si kapje e çasteve
ëndërrimtare të brigjeve, nëpërmjet kujtimeve të fëmijërisë nëpër ckërkat
dhe fundot, dhiaretë e vendlindjes, Shpellës së Pëllumbave, nëpërmjet imazheve
të pashlyera nga kujtesa fëminore, si një kohë e kapshme e një dashurie
të përjetshme mëmëdhetare; si një kërkim i vazhdueshëm i dashurisë dhe
nëpërmjet një dhëmbjeje e nostalgjie, duke u mëkuar qoftë dhe me jehonën e
saj.
Dashuria
universale, hera herës, tek Agim Mato vjen dhe si një ndjenjë misterioze,
konceptuale, e vështirë me ashpërsitë e saj, por e ngrohtë. Kjo vjen nga që
autori përfshihet nga një rezonancë me kumtet e tij patriotike, sociale e
etnike, por gjithnjë pa iu larguar thelbit të lirizmit: që është manifestimi i
të bukurës në artin e të shkruarit.
Lirizmi i
Agim Matos ka gjakun dhe shpirtin e mbarë popullit, gjak që i vlon nëpër
damarë. Në të gjejmë rruaza të kuqe të patrazuara nga leuçemia e
soc–realizmit, gjejmë plazmën që mund t’a shërojë përfundimisht këtë leuçemi, e
të ecë si kadëne në pasarelat poetike të botës letrare. Ajo vjen e
demokratizuar, ku me epikën, dramacitetin, balaidikën, depërton thellë e më
thellë në artin poetik të kohës. Kaleidoskopi i këtij lirizmi, njëherazi del me gjithë tonet,
tematikat, e nuancat që i jep koha. Ky proces shkëputjeje nga format klasike
nuk ka qenë e vazhdon të mos jete një proces i lehtë. Ajo i degdisi në burgje e
internime shumë e shumë poetë bashkë me autorin e “ Jashtë eklipsit” dhe “
Fundo “- s.
Por Agimi,
stoik në subkoshiencën e vet, si murgu Atos, për 35 vite luftoi në radhë të
parë me vetveten, për të shprehur e derdhur në një materie librare, atë ç’ka ia
diktonte shija e tij estetike. Besoj se në këtë rrugëtim ai pati bashkëudhëtarë
si Frederik Reshpja, Moikom Zeqo, Skënder Rusi, Koçi Petriti, Vangjush Ziko,
Petraq Risto, Mujo Buçpapaj, të cilët të rrëmbyer nga ky
sharm lirik edhe sot luftojnë jo më pak se para viteve ’90 me “poetët e
oborreve” të partive politike. Falë zotit, këta “poetë oborresh” janë të
paaftë, janë si ajo egjëra në grurë, e triori i kohës do t’i veçojë për në
kaden e plehrave si të panevojshëm për të brumuar bukën e re poetike, që kërkon
sot koha dhe intelekti i lexuesit të sotëm.
Në
sinoptikën lirike sot po shfaqet një sistem i ri, i cili jep e merr me heronjtë
lirikë, mishëron portrete shpirtërore të gjyshërve, prindërve e të bashkohësve.
Kjo mënyrë e proçesit të përgjithësimit ideatik, konkretizimi i kapjes fort pas
atdhetares, për nga mesazhi dhe niveli artistik që përmban , kap jo vetëm lirikën
e virgjër, por dhe nocionet balaidike e epikën në një kuadër të ri
historik.
Me poezitë
“Shishja“, “Dashuri e vdekur”, “Gjaku i luleve”, “Bunaca” , “Saranda” ,”Varrimi
i kapidanit”, “Gjimnazi zbrazej nga vajzat e bukura”, poemën “Qafa e botës”
, bindesh se frut i një konvergjimi artistik të stileve e estetikave është
atdheatrizma, qëndrimi patriotik, por që gjithnjë ka qenë një qënie “
problematike” për kohën në një botë që degradohej , binte në humbella, por që
merrte me vete dhe këto qënie poetike të brishta.
Agim Mato këtyre
qënieve ”problematike”, të ”pabindur” u fut në gji pathosin e së
vërtetës, ëndërrën për ngadhënjimin e pozitives, nëpërmjet një iluzioni që ai e
përjeton dita ditës, për 30 vjet, e cila në rrethana të caktuara që aludon poeti,
mund të shndrrohen në diçka të vërtetë, reale e shumë e dëshirueshme.
Ky është
fondamenti i lirizmit patriotik që shpërvjel korracat shabllonike të një
lirizmi qaraman. Përmes vargjeve poetike, në to rrjedh një lirizëm i kulluar
dhe një meditim mbi ngjarjet, fenomenet, sendet e njerëzit që rrethojnë poetin,
natyrën me tërë qenësinë e saj. Poeti me një botë të gjërë shpirtërore, i
përcëlluar nga dielli i saçtë i jugut, çapitur rrugëve të vështira të
jetës, ekzistencial, aspak i përkëledhur dhe i lajkatuar, por i përbuzur
ndoshta po!
Ndaj në lirizmin tepër
konceptual, nisur nga këto përvoja të jetës, nëpër shkallaret e strofave, si
karakoll qëndron përvoja e jetës, ku në dialogimet ndër karakolle, here pas
here ndihet një polemikë e egër, por e përmbajtur, larg moçaleve mbytëse,
agjitative, larg tendencave fetishizuese.
Do
të përmendja poezitë: “ Në muzeun e vogël i mësuam të gjitha”, “ Kënga e Ceno
Hajdinit”, ku autori me një nderim të thellë shpreh dufin e tij
liriko-patriotik, në një kohë kur ka poetë me shumi, edhe të nderuar me tituj “
Mjeshtri i madh” që druhen të shkruajnë qoftë dhe një fjalë për “dëshmorët”.
E çfarë është me keqja edhe fjala “ atdhe” është hequr nga
fjalori i tyre poetik, e i kanë mbushur lirizmat me “ eros” e “ pubitqeros”,
gjoja se po ecin me kohën. Harrojnë mjeranët se kanë mbetur mbi njëqind vjet
mbrapa në trajtimin e artit lirik.
Duke analizuar produktet
letrare të kohës, kritiku i madh V. G. Bjelinski , dilte në konkludime të qarta
ideore dhe stilistike:
” Po mallkoj dëshirën time të poshtër për t’u pajtuar me
realitetin e ndyrë. Rroftë Shileri i Madh, ky avokat fisnik i njerëzimit, ylli
i ndritur i shpëtimit, çlirues i shoqërisë nga paragjykimet e
përgjakëshme të një legjende. Rroftë arsyeja, poshtë errësira.” (V.G.
Bjelinski . - Artikuj kritikë - Sh . B. Naim Frashëri, Tiranë, 1977.)
Siç duket
në përcaktimin e kodit lirik, të vetin, Agimi e ka mbajtur si një proklamatë
ndriçimtare në tavolinën e krijimit poetik këtë diskurs ndërshekullor të
kritikut të madh rus. Ndaj në stacionimin lirik, në krijimtarinë poetike,
Agim Mato, është tepër racional. Ai tregon nevojshmërinë e një produkti poetik
të një: “ Lirizmi si shprehje e përjetimeve të brendëshme të njeriut, është i
domosdoshëm në çdo lloj vepre.” (Dalan Shapllo, -Parathënie e” Artikuj
Kritikë” tëV.G. Bjelinskit, Tiranë 1977).
Në këtë kontekst
krijimet poetike tek vëllimet “ Jashtë eklipsit” dhe “ Fundo” janë aq shumë
vegjetative, gjelbërake, plot ndjeshmëri, ndjehet një interference, ndërlidhje
e një epizmi ku lirizmi është multivalent, me ngarkesa shoqërore aq të
domosdoshme për një civilizim të ri të epikës së trashëguar ndër breza.
Heroi lirik në to
rri pezull, si agu mëngjezit që sapo ka shkrepëtitur në mugun e natës, mes të
shkuarës dhe të ardhmes. Ky vezullim agimor, me tonet më të pastërta të
kujtimeve, dritëson në poemën “ Qafa e Botës” ku:
“ Nga të gjitha anët
dheu më pëshpëriste me mijra
zëra
dhe shpirtin e
ndjeva të vinte si brumi në magje”
Se :
“Lumi kish ardhur dhe me brirët e vet u binte
këmbarëve të
urave.”
Gjithçka
është mbartëse e një ideje që gulshon shpirtin e poetit. Përmes
toponimitetit, topografisë të vendlindjes, njerëzve më të dashur, heroi
lirik është në qendër, ku elementët autobiografikë dalin në sipërfaqe si
një arkë “Noeje” . Kjo lidhje e
kujtimeve fëminore, korracuar me një ego të fshehtë të autorit për
dritën, mbrothësinë e të parit të fisit, janë mozaikët ideorë të kujtimeve.
Veta e parë e heroit lirik shkrihet me vetorët e tjerë si integralitet natyror,
ndaj dhe dritësira vjen si një shumatore, si një dritësirë që
s’shuhet kurrë. Në skajshmërinë e shpirtit poetik si nga miniera fosforit
shpërthejnë vargjet:
…“Tani do të
jetoja atje lart, buzë udhës së reve
Buzë greminave të
qiellit
në shtëpitë e fisit tim,
me shkallët e gdhendura
në shkëmb,
me magjen pellazgjike
prej guri
dhe yllësitë e bajameve
që mbushin me dritë
kopshtet e
kujtesës.”
Që janë rrëfime
historike, epike, por dhe nocione të mbrame poslegjende. Një varg i lirë, me
tepër tingëllima muzikore, vendosur me mjeshtri në një solfezh aliteracionesh ,
dhe pse i mungon me shumi rimimi; përmes një ndjeshmërie të lartë, të një petku
figurativ autori arrin të paraqitet në planin liriko- balaidik me një peisazh
të brendshëm shpirtëror. Ky kthim kah vetja, kah bota shpirtërore e tejvluar
nga zjarret e jetës, është një kthim permanent kah realitetit. Ky kthim ndaj
asaj që përmban majanë e qytetarisë, obligimet mëmëdhetare, është më e
pranishme edhe tek vjershat “Dita e fundit e kapidanit plak” , “Ikja e
arbëreshëve”, “Abedin Madani”, “Fterra “ , “Tri vegimet”, ku veçohet lirizmi
subjektivo- patriotik, duke u marrë si frymëzim, si krijesë naïve e cila vjen
atëhere kur i gulshon shpirti, pa pyetur askënd. Autori në mënyrë direkte na
jep impresionet e kohës së diktaturës që ai përjetoi me bashkëvuajtsit,
bashkëbrezarët.
Lirizmi i thekur për
bregdetin Jonian, për ato vende “ ku i ka rënë koka” peshon rëndë, si një
mendim i pikëlluar në mes të një gëzimi të përgjthshëm flurorë.
Në vjershat “Odë e
fëmijërisë për detin“, “Saranda”, “Anfora” sado jo madhore, në to ndjehet
një lirizëm atdhetar, ngrihen konturet e krijimit të një arti të madh.
Në to, si në
poemat “ Qafa e botës”, “ Ati ynë që zbret në tokë” evidentohen lidhjet
ndërthurëse të elementëve epiko – mitik, me nismën e botës së brendëshme
subjektive. Duke nxjerrë në pah , lakuriqe, botën e brendëshme
(subkoshiencën e vet), pasqyrimi i frymës së kohës vjen si një
meritë e vetë krijuesit, si një e tërë e pandarë e një materie të materializur
në një kohë tjetër, pa humbur autencitetin e fillesës epike. Kjo dukuri si një
substrakt i ri, mbisundon me elementët epiko- lirik si një epope, por dhe si
një dramacitet. Në to nuk del
primare ngjarja si ndodhi , por mbi të gjitha evidentohet njeriu, në një dramë
shoqërore, ku hera herës plazmi epik plazmohet me lirikën balaidike e
dramaticitetin, duke depërtuar tek njera tjetra. Autori ka ditur me
mjeshtri, në këto digresione, të evidentojë vetëm elementët poetikë të
ngjarjeve, të cilët përbëjnë dhe shuminë e lirizmit.
***
Bashkërendimet e
këtyre elementëve, vënia në epiqendër vetërrëfimin, bisedat që ai i bën me
veten, në konceptin tim përbëjnë dhe perlat lirike më të arrira që rrezojnë në
këto dy vëllimet më të fundit të jonianit Agim Mato.
Në një analizë
kritike që i bën Bjelinski forcës e kontributeve estetike që ka poezia lirike,
i porosit krijuesit:
“ Lirika u jep gojë dhe fytyrë ndjenjave
memece, i nxjerr ato nga burgu mbytës, i ngushtë, i krahasuar ne ajrin e
pastërt të jetës artistike, u dhuron atyre një ekzistencë të vetën” (Bjelinski “Artikuj
Kritikë” Sh. B. Naim Frashëri Tiranë 1977.)
Në fakt edhe sipas
këtij domeni estetik, krijimi lirik, frut i një frymëzimi të shumëpërpunuar ,
mund ta trondisë qënien e krijuesit. Qenia krijuese Agim Mato i ka përjetuar
që më parë tronditjet e qenësisë psiqike, në afro 35 vjeçarë, ndaj dhe sot
një lirizëm i tillë nuk e pushton dot botën e brendëshme të krijuesit. Lirizmi
i tij tashmë ka me vete gjykimin, mendimin e thellë, ka balaidikën me
dramaticietin e saj . Ai vjen jo i menjëhershëm fluoreshent, as si ajo bora
flokëmadhe, por vjen si një erë lulnaje, disi e ashpër, por që pllenon
frutet në pistilet e luleve të çelura. Ajo vjen e lindur në të gjithë oborret,
kopshtijet e zhvillimit të jetës e të ndërgjegjes, në thellësinë e
shekujve e ardhmërinë e epokave të reja, duke krijuar subjektivitete të reja në
gjirin e popullit me realitetet e reja objektive.
Siç vërejmë në
poemat “Qafa e botës” , poezitë “ Ikja e arbëreshëve” , “ Piktori” , “ Dita e
fundit e kapitenit plak” autori mbasi e ka rinjohur për 35 vite në stoicizëm
veten e tij merr tani lirisht dhe e bën të vetin ndonjë objekt që i intereson.
Në mënyrë indirekte, ai i brumon poezitë lirike me maja të baladës dhe të
odes. “ Objekti i odës – siç thotë Bjelinski – edhe i marrë në vete mund të
ketë interes substancial.
Pikërisht edhe autori
u merr atyre anën substanciale sipas referencave bjelinskiane, i trazon në
magjen e tij poetike, duke na dhënë diçka të veten, një amalgamë të re lirike.
Kjo veçori e lirizmit atdhetar vjen nga poeti di të “pikturojë”
fatin ekzistencial, i cili përmban në vetvete shpresën për atdheun, vendlindjen
e tij, dashurinë për një toponomistikë të trashëguar Iliro – Albano –
Shqiptare, himnizimin e trimërisë të Osman Takes, paraqitjen kinematike
të skenave në vendbanimet ekstra shqiptare si dhe artikulimi për ruajtjen e
vazhdimësisë në një ombrellë kombëtare. Jo pa qëllim, ai njëherësh
si një “ Jashtë
eklipsit” dhe “ Fundo”, me poezi të veçanta u ka kushtuar rëndësi
njerëzve të afërt gjaknorë, por dhe intelektualëve të dashur sepse ai e
çmon punën dhe angazhimin intelektualo – patriotik:
“ Bard i lashtë që
shtegtoje në kuvende poetësh
nuk e kuptuam si na ike
sërish drejt Francës
dhe le pas shpine, siç e
pate profetizuar
netët ballkanike, valet,
këngët , balladat.”
Sepse
:
“Sikur ka mijëra vjet që
ne te kafe “ Riviera”
në vend t ë cigareve
këmbejmë poezitë në
gjuhët tona.
unë si De Radë
ai si një Kavafis.”
Fuqia e fjalës
artistike në këto vargje nga “ Fundo” është shumë domethënëse në aspektin
e një lirizmi tjetërlloj, sepse autori e zgjedh fjalën duke i dhënë peshën e
thirrjes të një patriotizmi të ndërsjelltë. Figurat artistike kthehen në
kushtrimore duke u mbingarkuar me elementë jetësorë me të cilët
kombi ynë ka mbijetuar me këto fuqi ndjenjësore të mbinatyrshme duke e
veshur atë me një semantikë të fuqishme.
Duke qenë
ekstrakte të një bluarje dhe triorimi 35 vjeçar, lirizmi konvergohet në
një përbashkësi sepse tematika dhe përmbajtja e tyre, në një formë a
tjetër stilistike, kanë një objektiv dhe synim, ku rrëfimi lirik arrin
qëllimin, e mendimtarinë e autorit.
Duke
hyrë në thellësinë e këtij qëllimi e mendimtarie të stivosur në palimpsestet e
vargjeve, lexuesi hyn në thellësitë e detit Jonian, e në këto thellësi
shpalosen kujtimet e të shkuarës si produkt i një supermetafore funksionale, e
sigurisht malli për gjithçka të tokës mëmë mund indiferencën e erosit të
sotëm prostituiv.
Marzhi lirik në
produktet poetike të Agim Matos, ndryshe nga simotrat, shpalosin shqetësimin më
tërë dramacitetin identifikues të aktualiteteve njerëzore të
përjetuara dhe nga vetë autori , lidhur ngushtazi me transparencën e
ekzistenciales konstruktive, hera herës kur realiteti krijon paralele aty ku
frymon jeta me të gjitha mundësitë e saj.
Kjo ekzistenciale, vjen si një sintagmë,
me ngjashmërinë e llogjikshme, me nocionet globalizuese, nga kontinentet e
botës, dhe si e tillë në modernitetin e saj, ky import mund të quhet dhe proces
zhvillimi por dhe një perspektivë postmoderniste e një lirizmi atdhetar. Në
këtë proces krijues shtrihen mardhëniet e përditshme që rrethojnë njeriun
global në subkoshiencën e bashkimit të gjithë racave pavarësisht se ku
jetojnë.
***
Këto relacione të
kufishme dhe të pakufishme përbëjnë sot thelbin e të bërit poetikë pa kufij
etnikë. Më qartazi, ndërkombëtarizimin e poetikës shqiptare, heqjen e ”vizave”
të vendosura nga estetika gulagtike e soc–realizmit të “ ishujve të thesareve”
që nuk ekzistonin kërkund. Në këto relacione poezitë, poemat, nuk
përfaqësojnë më në vetvete vetëm një tabllo. Në konceptin e autorit nuk
është thelbësore tablloja, sado “Françisko Goja” ajo të jetë, por ndjenja që
ajo të zgjon.
Çdo gjë ngjan si
në operën e Xhuzepe Verdit “Aida” ku situatat dramatike nuk
kanë shumë rendësi në vetveten e tyre, por ndjesitë muzikore, ajo korale e
famshme që shpërthen nga gjoksi i koristëve, përbën thelbësoren e shpirtit të
personazheve.
E tillë është dhe poezia
“ Ode e fëminisë për detin” ku meterologu plak me duart që zbon
pulbardhat:
“ Tund kokën e thinjur
Dhe flokët e tij të
gjata ngjajnë
si erëmatës i
përpiktë”
Ndërsa :
“ Ullinjtë e hirtë të
shpateve kullosin si kuaj
dhe fari me acetilen në
mes të gjirit
na kujton kandilet mbi
kondizmat e shtëpive.”
Ndokush, duke
lexuar këtë vjershë, e shumë të tjera si kjo, duke mos gjetur aty
apologji morale dhe aforizma filozofike mund të thotë: “ Ç’është kjo?
Poezi!!! Ndërsa ata që e kanë përjetuar shpirtërisht kripësinë e
bëmat joniane në vite, kjo lojë e forcave të natyrës me njeriun, u flet me një
gjuhë më të kuptueshme për të cilët :
“ Mbush një grusht me
guacka deti
………….
Si Hamleti rri e kundroj
Këto kafkëza të vogla
Llogore të braktisura të
luftës për ekzistencë.”
Ndaj dhe ky tjetër
lexues e ndjen “ gjëmimin misterioz” të detit, sepse një amforë me zërin e saj
mitik i thotë :
“ Poezisë i pari
un’ia kam prerë kërthizën,
Ndan brigjeve të
mia poetët
Nga dhimbja e madhe
klithën.”
Po të evidentojmë me
vëmendje amalgamat artistike do të vemë re se poeti e modernizon lirizmin
me dy arketipe, që në dukje, ngjajnë si tradicionalë: me lirikën dhe baladën.
Por lirizmi i tij vjen paksa i ashpër, e poetizon baladën, kurse theksimi
balaidik kap fortazi lidhjen ndërmjet iluzionit dhe reales.
Mbarsur me një
figuracion të pasur, shumëngjyrësh, herë herë dhe bodecian, që vë në
teh të mprehtë të gjykimit, dukuritë negative të një absurdi ndërklasor,
arrin të triorojë ndjesitë më hyjnore, pa mllefe.
Pas një fermentimi
30 vjeçar të një lirizmi disi të veçantë, nga deklaracionet që jemi
mësuar të dëgjojmë nga “poetë oborrtarë”, poeti Mato arrin një
koncentrim në struktura ideore, duke futur elementë modernë ,
novatorë në lirizëm, duke krijuar një identitet të fortë poetik dhe në këtë
prizëm.
Dyrrah , qershor
2013
E –mail: Vladimir_muça
@yahoo.com
Libri me poezi “Jashtë
Eklipsit” (vjersha dhe poema) i poetit shqiptar, Agim Mato u bë pjesë e
komunitetit shqiptar në Londër. Gjatë një ceremonie madhështore të “Mother
Tereza-Albanian Union” libri iu paraqit pjesë-marrësve dhe me kët rast
promovimi disa kopje iu shpërndanë dhuratë nga poeti disa studentëve të
shkëlqyer që kontri-buojnë në aktivitete të ndryshme. Në pjesëmarrjen e
drejtuesve të “Mother Tereza-Albanian Union”, Forumit dhe pjesëmarësve të
Ambasadës shqiptare, Zëvendës Ambasadores Teuta Starova e të tjerë,
intelektualëve, poetëve dhe gazetarëve, libri poetik u mirëprit me
duartrokitje.
së Madhe. Me një respekt
të veçantë drejtuesit e këtij departamenti pranuan kopjen e këtij vëllimi
poetik.